Pierwszym sygnałem świadczącym o pogarszającym się stanie zdrowia marszałka Józefa Piłsudskiego, który przedostał się do opinii publicznej, było jego zachowanie podczas obchodów Święta Niepodległości 11 listopada 1934 r. Ze względu na znaczne osłabienie organizmu, Piłsudski odbierał wówczas defiladę wojskową siedząc na krześle, co wywołało zaniepokojenie. Nazajutrz zebrało się konsylium lekarskie, które po przebadaniu byłego dwukrotnego premiera orzekło, że cierpi on na poważną chorobę nerek. Mimo wdrożenia leczenia, stan zdrowia Marszałka nie uległ poprawie.
Sześć tygodni żałoby
19 kwietnia 1935 r., w związku z nasilającym się bólem w okolicy wątroby, postanowiono sprowadzić z Wiednia wybitnego specjalistę, prof. Karela Wenckebacha. Po przeprowadzeniu badań zdiagnozował on złośliwy nowotwór żołądka z przerzutami do wątroby. 11 maja 1935 r. Piłsudski doznał krwotoku żołądkowego, który znacznie osłabił jego serce. Zmarł dzień później, 12 maja 1935 r., o godz. 20:45, w Belwederze — dokładnie w dziewiątą rocznicę przewrotu majowego.Śmierć Marszałka była wstrząsem dla społeczeństwa, tym bardziej że informacje o chorobie Marszałka utrzymywano w tajemnicy. W kraju ogłoszono sześciotygodniową żałobę narodową.
Odbudowa Niepodległej
Zasługi Józefa Piłsudskiego dla odzyskania przez Polskę niepodległości są trudne do przecenienia — to właśnie on, jako twórca Legionów Polskich i zwolennik walki zbrojnej u boku państw centralnych, nadał konkretny kierunek wysiłkom niepodległościowym w czasie I wojny światowej. Jego wizja, odwaga i umiejętność mobilizacji społeczeństwa uczyniły go symbolem odrodzenia państwa po 123 latach zaborów. W kluczowym momencie tj. 11 listopada 1918 r. to właśnie jemu powierzono władzę wojskową, a następnie cywilną, co zapoczątkowało proces odbudowy niepodległej Rzeczypospolitej.
Jako Naczelnik Państwa Piłsudski odegrał decydującą rolę w tworzeniu zrębów nowego państwa, a jego działania dyplomatyczne i militarne, zwłaszcza zwycięstwo w Bitwie Warszawskiej w 1920 r., na długo ugruntowały suwerenność Polski i powstrzymały ekspansję bolszewicką na Zachód.
Tragizm i heroizm epoki
Jego zasługi dostrzegali nawet jego polityczni przeciwnicy. Jednym z nich był Roman Dmowski — ideowy oponent Marszałka, reprezentujący odmienną wizję Polski. W trakcie jednej z nielicznych rozmów między nimi Dmowski miał powiedzieć: Ja także całe życie poświęciłem Polsce. To symboliczne zdanie dobrze oddaje tragizm i jednocześnie heroizm epoki, w której różnice światopoglądowe nie wykluczały wspólnego celu — niepodległości państwa. Poczucie osobistej odpowiedzialności za losy Polski było jedną z głównych motywacji Piłsudskiego, która doprowadziła go do zbrojnego przejęcia władzy w maju 1926 r. Przewrót majowy miał, w zamierzeniu jego inicjatora, przywrócić stabilność wewnętrzną państwa i uchronić je przed chaosem politycznym. (...) Ocena postaci Piłsudskiego pozostaje złożona. Nawet wybitny historyk Henryk Wereszycki, znany z krytycznego podejścia do autorytarnych metod sprawowania władzy, potrafił dostrzec w Marszałku postać wyjątkową. W jednym z wywiadów powiedział:
„Negatywnie odnosiłem się do Piłsudskiego jako dyktatora, jednak całość jego życia musi się ocenić pozytywnie. To był dar Boży dla narodu polskiego.”
Słowa te oddają istotę historycznego spojrzenia na Piłsudskiego — jako człowieka o ogromnych zasługach i wielkiej charyzmie, którego dziedzictwo, mimo wielu kontrowersji, na trwałe wpisało się w dzieje Polski w XX wieku.
