Tuż po powstaniu Wielkopolanie oddolnie rozpoczęli upamiętniać miejsca z nim związane. Rodziny poległych stawiały pomniki na grobach, dawni towarzysze broni oznaczali ważne miejsca walk, samorządy fundowały tablice. Odczuwano potrzebę przechowania w pamięci zrywu będącego wołaniem o powrót do Ojczyzny, o wolność. Powstał swoisty wielkopolski szlak powstańczy: od najważniejszych wydarzeń, przez bitwy, po postaci dowódców i polityków. Przedstawiamy poniżej najważniejsze miejsca na mapie zwycięskiej insurekcji polskiej.
Hotel Bazar
Z balkonu hotelowego przemawiał do zgromadzonych tłumów Ignacy Jan Paderewski. Pisze się, że to była iskra, która rozpoczęła powstanie wielkopolskie. 27 grudnia 1928 roku na zaokrąglonym narożniku hotelu „Bazar” w Poznaniu wmurowano metalową tablicę projektu Stanisława Jagmina. Ufundował ją Związek Towarzystw Uczestników Powstania Wielkopolskiego. W 1939 roku zdjęto ją i ukryto, a po wojnie oddano władzom miejskim. Wkrótce „zaginęła” i nigdy się nie odnalazła. Tablicę zrekonstruowano w 60. rocznicę wybuchu powstania.
Pomnik Powstańców Wielkopolskich
Pomnik projektu Alfreda Wiśniewskiego odsłonięto w 1965 roku. Wysokiemu na 17 metrów pionowemu elementowi z płaskorzeźbami dzieci wrzesińskich, wozu Drzymały, Marcina Kasprzaka wśród robotników i momentu śmierci Franciszka Ratajczaka towarzyszą oficer z szablą i strzelec z karabinem. Przed 70. rocznicą powstania przed pomnikiem powstał plac apelowy.
Przysięga żołnierska
Uroczystą przysięgę żołnierską wypowiedzieli powstańcy na pl. Wolności w pobliżu budynku Arkadii. Stało się to 26 stycznia 1919 roku i było aktem wolności Wielkopolan, przypieczętowaniem zwycięstwa, mimo ciągłych jeszcze walk i niepewności granic Polski. Przysięgę odebrał gen. Dowbór-Muśnicki, a brzmiała ona: „W obliczu Boga Wszechmogącego w Trójcy Świętej Jedynego ślubuję, że Polsce, Ojczyźnie mojej i sprawie całego Narodu Polskiego zawsze i wszędzie służyć będę, że kraju Ojczystego i dobra narodowego do ostatniej kropli krwi bronić będę, że Komisarzowi Naczelnej Rady Ludowej w Poznaniu i dowódcom, i przełożonym swoim mianowanym przez tenże Komisariat, zawsze i wszędzie posłuszny będę, że w ogóle tak zachowywać się będę, jak przystoi na mężnego i prawego żołnierza-Polaka, że po zjednoczeniu Polski złożę przysięgę żołnierską, ustanowioną przez polską zwierzchność państwową”. W narożnikach placu umieszczono płaskorzeźby krzyża powstańczego.
15. Pułk Ułanów Poznańskich
Obok kościoła Franciszkanów stanął 22 października 1927 roku piękny pomnik 15. Pułku Ułanów Poznańskich. Kamienny ułan na koniu przebija lancą smoka. To upamiętnienie pierwszej jednostki kawalerii, która walczyła w powstaniu wielkopolskim. Rzeźby Mieczysława Lubelskiego i Adama Ballenstedta zostały rozbite w 1939 roku. Ułan i orzeł z kolumny wrócili na swoje miejsce w 1982 roku.
Dowództwo powstania
Przy ulicy Święty Marcin 71 w hotelu „Royal” mieściło się od 28 grudnia 1918 do 18 stycznia 1919 roku dowództwo główne powstania wielkopolskiego. Sztab upamiętniono tablicą przypominającą wojskowy sztandar.
Pierwsza polska flaga
28 grudnia 1918 roku na ratuszu zawisła ponownie po 125 latach niewoli polska flaga. Dokonał tego porucznik Janusz Leszczyński, a nasze barwy narodowe dostał od aptekarza z apteki „Pod Złotym Lwem”. W 2008 roku poznańscy aptekarze ufundowali marmurową tablicę, która zawisła przy owej historycznej aptece mieszczącej się w kamienicy przy Starym Rynku 75.
Mogiły powstańców
Kwatera z 393 mogiłami powstańców wielkopolskich (oraz żołnierzy poległych w latach 1918–1920) znajduje się na stoku Cytadeli, w górnej części cmentarza garnizonowego. Aż 120 grobów oznaczono literami NN. Na cmentarzu pochowano m.in. porucznika Józefa Moellenbrocka, poległego 12 lutego pod Wielkim Grójcem, a także – przeniesionego tu w 1978 roku – Romana Wilkanowicza zwanego „poetą powstania wielkopolskiego”. W 2009 roku górnicy z kopalni węgla brunatnego „Jóźwin” podarowali Poznaniowi ogromny głaz, który ustawiono w kwaterze w hołdzie bohaterom walk o niepodległość.
Na cmentarzu górczyńskim spoczywa w zbiorowym grobie z pięcioma innymi powstańcami pierwsza ofiara walk – Franciszek Ratajczak. Miejsce jego śmierci upamiętnia tablica na narożniku ulicy Ratajczaka i pl. Wolności.
Na skraju cmentarza komunalnego nr 2 na Junikowie w kwaterze powstańczej leży 334 powstańców, a w innej części tej nekropolii pochowano jeszcze ponad 200 uczestników walk.
Kopiec Wolności
Usypywano go od 3 maja 1919 do 3 maja 1920 roku, na skraju Parku Maltańskiego. Aby pomóc w pracach mieszkańcom Wielkopolski, do Poznania zjeżdżali ludzie z całego kraju. Pierwotnie nazywano go Kopcem Zmartwychwstania. W czasie II wojny światowej Niemcy nakazali jego rozbiórkę. Od 1986 roku trwa rekonstrukcja Kopca.
Lotnisko Ławica
Przed starym budynkiem portu lotniczego w Ławicy zbudowano pomnik ufundowany przez lotników i Wielkopolan dla upamiętnienia powstańców wielkopolskich, którzy 6 stycznia 1919 roku zdobyli niemieckie lotnisko w Ławicy i stworzyli ośrodek organizacji lotnictwa Wojsk Wielkopolskich. Sprzęt lotniczy o wartości 200 mln marek niemieckich był jednym z największych łupów wojennych w polskich dziejach. Na zdobytych w Ławicy samolotach walczono o Lwów w wojnie polsko-bolszewickiej. Pomnik projektu Jerzego Sobocińskiego i Saturnina Skubiszyńskiego odsłonięto 6 stycznia 1984 roku.
Muzeum Powstania Wielkopolskiego
Znajduje się w budynku Odwachu na Starym Rynku 3. W listopadzie znalazła tu siedzibę jedna z najważniejszych formacji powstania wielkopolskiego – paramilitarna Straż Ludowa, w której służyli wyłącznie Polacy. Przed wybuchem insurekcji Straż Ludowa 3 grudnia ochraniała delegatów do Polskiego Sejmu Dzielnicowego podczas przemarszu przez miasto na miejsce obrad, a 26 grudnia pilnowała porządku w czasie przejazdu przez Poznań Ignacego Paderewskiego. 27 grudnia cała załoga ruszyła do powstania. Przed budynkiem odbywają się patrole powstańczej Armii Wielkopolskiej oraz uroczyste odprawy warty honorowej Ochotniczego Reprezentacyjnego Oddziału Ułanów Miasta Poznania w barwach 15. Pułku Ułanów Wielkopolskich.
Zachęcamy do przeczytania dodatku historycznego Wielkopolskie Zwycięstwo, który ukazał się na łamach tygodnika "Gazeta Polska" 22 grudnia. Partnerem dodatku jest Enea S.A.