Grób Nieznanego Żołnierza
Idea budowy grobów nieznanych żołnierzy została zainicjowana przez Fryderyka Simona, który poszukiwał godnej formy upamiętnienia pamięci półtora miliona Francuzów poległych podczas I wojny światowej. Dzięki jego staraniom, 11 listopada 1920 roku, w Paryżu i w Londynie odbyły się uroczystości złożenia bezimiennego ciała ekshumowanego z pola bitwy. Pomysł upamiętnienia polskich poległych żołnierzy został tego samego roku podjęty w Polsce.
Na Alei Trzeciego Maja, w okolicach Mostu Poniatowskiego, umieszczono sarkofag z napisem „Poległemu za ojczyznę”. Został zawiązany komitet upamiętniania poległych w latach 1914–1921, który zaproponował stworzenie kaplicy w archikatedrze św. Jana. Prace nad budową Grobu przyspieszyły za sprawą nieznanej osoby, która 2 grudnia 1924 roku przed pomnikiem ks. Józefa Poniatowskiego w Warszawie złożyła kamienną tablicę z napisem „Nieznanemu żołnierzowi poległemu za ojczyznę”. Inicjatywa została podchwycona przez polskie władze, powstał też Tymczasowy Komitet Organizacyjny Budowy Pomnika Nieznanego Żołnierza. Już 24 stycznia 1925 r. Rada Ministrów zaaprobowała budowę takiego upamiętnienia, dodatkowo nad projektem patronat honorowy objął Prezydent RP Stanisław Wojciechowski. Na autora projektu został wybrany rzeźbiarz Stanisław Ostrowski.
Władze wojskowe wskazały piętnaście miejsc bitew z czasów wojen 1918-1921. Spośród nich, drogą losowania, wyłoniono jedno, z którego ekshumowano ciało poległego żołnierza. Los, wyciągnięty przez Józefa Buczkowskiego, najmłodszego kawalera Orderu Virtuti Militari, wskazał miejsce spoczynku bohaterskich obrońców Lwowa. Bezimienny grób wybrała Jadwiga Zarugiewicz, matka Konstantego, który poległ 17 sierpnia 1920 roku w bitwie pod Zadwórzem, zwanej „polskimi Termopilami”. Uroczystej ekshumacji dokonano w obecności kawalerów Virtuti Militari. Po otwarciu trumny okazało się, że spoczywają w niej szczątki żołnierza bez szarży, ochotnika.
2 listopada 1925 roku, trumna została złożona w arkadach Pałacu Staszica. W pogrzebie uczestniczył Prezydent Wojciechowski oraz tłumy mieszkańców Warszawy i przyjezdnych. Oddano 21 salw armatnich, odbyła się też uroczysta parada.
Kiedy w czasie II wojny światowej Niemcy wysadzili Pałac Saski, z zabudowań przetrwała jedynie kolumnada mieszcząca Grób Nieznanego Żołnierza. Odbudową zajął się architekt Zygmunt Stępiński. Z tablic upamiętniających pola bitew żołnierza polskiego zniknęły te związane z wojną polsko-bolszewicką, wmurowano nowe, obejmujące lata 1936-1945. W urnach znalazła się ziemia z 24 pól bitewnych II wojny światowej. Odrestaurowany Grób został odsłonięty 8 maja 1946 roku.
W 1990 roku zdecydowano o przywróceniu przedwojennych tablic i dodaniu nowych. 11 listopada umieszczono 14 tablic z polami bitew z lat 972-1683, 1768-1921 i 1939-45. 15 sierpnia i 10 listopada 2016 roku Prezydent RP Andrzej Duda odsłonił tablice poświęcone Żołnierzom Wyklętym, uczestnikom podziemia antykomunistycznego. 10 listopada 2017 roku zostały odsłonięte dwie tablice poświęcone żołnierzom polskiej samoobrony walczącym z ukraińskimi nacjonalistami.
Źródło: ipn.gov.pl
