Mjr Zygmunt Szendzielarz „Łupaszka” – ikona walki z komunistami
Legendarny dowódca 5. Brygady Wileńskiej AK należał do grona najwybitniejszych dowódców podziemia niepodległościowego. Bezkompromisowa, antykomunistyczna postawa, wierność ideałom i złożonej przysiędze sprawiły, że był jedną z ikon walki z sowietyzacją narodu polskiego po lipcu 1944 roku.
Urodził się 12 marca 1910 roku w Stryju. Po ukończeniu gimnazjum wstąpił jako ochotnik do Szkoły Podchorążych Piechoty w Ostrowi Mazowieckiej, a następnie kontynuował naukę w Szkole Podchorążych Kawalerii w Grudziądzu. W 1934 roku rozpoczął służbę w 4. Pułku Ułanów Zaniemeńskich w Wilnie. Podczas kampanii wrześniowej walczył w szeregach Wileńskiej Brygady Kawalerii. Pod koniec września został schwytany przez Sowietów, lecz po kilku dniach udało mu się zbiec z niewoli i ostatecznie dotrzeć do Wilna, gdzie przyjmując pseudonim „Łupaszka”, rozpoczął działalność konspiracyjną.
fot. IPN
„Brygada Śmierci”
Wiosną 1943 roku nawiązał kontakt z Komendą Wileńskiego Okręgu AK. W sierpniu miał objąć dowództwo nad oddziałem partyzanckim ppor. Antoniego Burzyńskiego „Kmicica”, operującym na Pojezierzu Wileńskim. Niestety, oddział został rozbity przez sowiecką Brygadę Partyzancką im. Woroszyłowa. Z tych, którzy ocaleli, „Łupaszka” utworzył 5. Brygadę Wileńską AK, zwaną Brygadą Śmierci. Na jej czele przeprowadził wiele udanych akcji przeciwko Niemcom, kolaborującym oddziałom litewskim oraz dywersyjnym grupom sowieckim. Na mocy uzgodnień z dowódcą wileńskich struktur AK, płk. Aleksandrem Krzyżanowskim „Wilkiem”, 5. Brygada nie wzięła udziału w wyzwalaniu Wilna w ramach operacji „Ostra Brama”. Szendzielarz – kierowany intuicją i wcześniejszymi doświadczeniami – nie widział możliwości jakiejkolwiek współpracy z Armią Czerwoną.
Najprężniejszy oddział podziemia antykomunistycznego na Białostocczyźnie
Pod koniec lipca 1944 roku „Łupaszka” zdołał przedostać się do Puszczy Grodzieńskiej, gdzie otoczony przez sowietów rozformował brygadę, po czym z większością oficerów przedostał się do Puszczy Augustowskiej i ostatecznie podporządkował się ppłk. Władysławowi Liniarskiemu „Mścisławowi”, komendantowi Okręgu Białostockiego AK. Otrzymał od niego rozkaz ponownego zmobilizowania brygady, co uczynił, wcielając w jej szeregi członków rozbitych oddziałów AK z Nowogródczyzny i Wileńszczyzny. W połowie 1945 roku stan brygady wynosił co najmniej 250 żołnierzy, którzy podjęli regularną walkę z oddziałami Armii Czerwonej, NKWD, LWP, UB i MO, i szybko stali się najprężniejszym oddziałem podziemia antykomunistycznego na Białostocczyźnie. Ale z początkiem września, decyzją DSZ, 5. Brygada została zdemobilizowana w ramach akcji „rozładowywania lasów”. W konspiracji pozostał tylko oddział kadrowy 1. szwadronu, z którego w lutym 1946 roku sformowano 6. Brygadę Wileńską.
Pokazowy proces
Jesienią 1945 roku „Łupaszka” wyjechał na Pomorze, podporządkowując się ppłk. Antoniemu Olechnowiczowi „Pohoreckiemu”, komendantowi eksterytorialnego Wileńskiego Okręgu AK-DSZ. Rozpoczął akcję propagandową, redagując i rozprowadzając ulotki antykomunistyczne, a następnie w kwietniu 1946 roku ponownie sformował kadrową 5. Brygadę Wileńską, z którą przeprowadził kilkadziesiąt akcji przeciwko grupom operacyjnym UB-MO i KBW na Pomorzu, Warmii i Mazurach. Po akcji ujawnieniowej oraz sfałszowanych przez komunistów wyborach parlamentarnych z lutego 1947 roku dalsza walka zbrojna o niepodległy byt państwa polskiego nie miała już większego sensu. 30 czerwca 1948 roku mjr Zygmunt Szendzielarz został aresztowany w Osielcu. W procesie pokazowym, transmitowanym przez radio, honorowo wziął odpowiedzialność za wszystkie działania podległych sobie oddziałów, nie prosząc o łaskę. Skazany wyrokiem WSR w Warszawie na osiemnastokrotną karę śmierci został zamordowany 8 lutego 1951 roku w więzieniu przy ul. Rakowieckiej w Warszawie strzałem w tył głowy.
W 2013 roku zespół kierowany przez prof. Krzysztofa Szwagrzyka ekshumował i dokonał identyfikacji doczesnych szczątków „Łupaszki”, które znajdowały się w zbiorowej jamie grobowej w kwaterze „Ł” Cmentarza Powązkowskiego w Warszawie. 24 kwietnia 2016 roku mjr Szendzielarz został pochowany z należnymi honorami na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach. Pośmiertnie został awansowany najpierw na stopień podpułkownika, a potem pułkownika.
Źródło: redakcja
