Narodowy Bank Polski już od kilku lat emituje srebrne monety kolekcjonerskie w ramach serii „Wyklęci przez komunistów żołnierze niezłomni”. Upamiętnia w ten sposób tych, którzy w trudnych czasach − jak głosi inskrypcja umieszczana na monetach − „Zachowali się jak trzeba”. Do tej pory w zasobach kolekcjonerów znalazłaby się już monety przedstawiające np. Zdzisława Brońskiego „Uskoka”, Kazimierza Kamieńskiego „Huzara” czy Mieczysława Dziemieszkiewicza „Roja”.
Najnowsza moneta to okazja do przypomnienia postaci Antoniego Żubryda „Zucha”.
Na rewersie znajdują się wizerunki: Antoniego Żubryda „Zucha”, Krzyża Walecznych, wstęgi o barwach Rzeczypospolitej Polskiej z symbolem Polski Walczącej, napis „Zachowali się jak trzeba” oraz daty urodzin i śmierci „Zucha”: 1918–1946. Na awersie natomiast widoczne są rozerwane kraty więzienne.
Zdjęcie: Rewers monety „Wyklęci przez komunistów żołnierze niezłomni” – Antoni Żubryd „Zuch”
Odznaczony Krzyżem Walecznych za obronę Warszawy
Historyk Tadeusz Płużański w folderze poświęconym emisji monety przytacza historię tego zamordowanego w wieku 28 lat bohatera. Jak pisze:
− We wrześniu 1939 r. brał udział w obronie Warszawy. Podczas walk awansowano go do stopnia sierżanta i odznaczono Krzyżem Walecznych. Po kapitulacji stolicy dostał się do niewoli, ale został zwolniony i wrócił do Sanoka, gdzie wstąpił do konspiracji. Na początku 1940 r. został aresztowany wraz z żoną przez NKWD. Żubrydowie wyszli na wolność po ataku Niemiec na ZSRR 22 czerwca 1941 r. 5 listopada 1941 r. „Zuch” został aresztowany przez Niemców, był więziony w Sanoku, Tarnowie, następnie w więzieniu św. Michała w Krakowie. 6 września 1943 r. niemiecki Sąd Specjalny w Krakowie skazał go na karę śmierci. Gdy skazańcy zostali dowiezieni na miejsce egzekucji, zaatakowali konwojentów i Antoniemu Żubrydowi − jako jedynemu − udało się zbiec. Ukrywał się, utrzymywał jednak kontakt z Armią Krajową i prowadził instruktaż wyszkolenia bojowego.
Zdjęcie: Awers monety „Wyklęci przez komunistów żołnierze niezłomni” – Antoni Żubryd „Zuch”
Wspierał niepodległościowe podziemie
Płużański podkreśla zasługi „Zucha” oraz jego bezkompromisowe podejście:
− Po wejściu Sowietów na Sanocczyznę niepodległościowe podziemie skierowało go do UB w Sanoku. Tam miał ostrzegać konspiratorów o planowanych aresztowaniach i pomagać w ucieczkach. W czerwcu 1945 r., gdy został zdemaskowany, porzucił miejsce pracy, uwalniając kilku aresztowanych członków AK. W odwecie ubecy aresztowali teściową Żubryda Stanisławę Praczyńską i jego czteroletniego syna Janusza za „współdziałanie z bandą Żubryda”. W odpowiedzi Antoni Żubryd – za zgodą przełożonych − przeprowadził zamach na szefa sanockiego UB Tadeusza Sieradzkiego. Syn i teściowa zostali zwolnieni po tym, gdy „Zuch” zagroził rozstrzelaniem wziętych do niewoli siedmiu milicjantów z posterunku MO w Haczowie.
Bronił polskiej ludności
Żubryd dowodził Samodzielnym Batalionem Operacyjnym NSZ „Zuch”, który był podporządkowany Narodowym Siłom Zbrojnym. Jak podaje Płużański:
− Złożony z byłych AK-owców oraz dezerterów z MO, Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego i Ludowego Wojska Polskiego liczył w okresie największego rozkwitu w 1946 r. ok. 300 żołnierzy. Oddział przeprowadził ponad 200 akcji zbrojnych, dokonywał egzekucji funkcjonariuszy UB, MO, żołnierzy Korpusu Bezpieczeństwa Wewnętrznego, członków Polskiej Partii Robotniczej i konfidentów, ale głównym celem była obrona polskiej ludności przed atakami UPA.
Zdradzony i zabity przez zaufanego podkomendnego
Działalność Żubryda nie pozostała bez odpowiedzi ze strony komunistycznego aparatu. Ponieważ „Zuch” pozostawał nieuchwytny, akcję rozpracowania go powierzono jego zaufanemu podkomendnemu, a jednocześnie współpracownikowi UB – Jerzemu Vaulinowi. Płużański na podstawie dokumentów podaje, jak zginął Żubryd:
− 24 października 1946 r. o godzinie 19.00 Vaulin zastrzelił Żubryda oraz jego żonę w lesie, w miejscu położonym mniej więcej dwa kilometry od wsi Malinówka w powiecie brzozowskim. Tragicznego dnia Jerzy Vaulin najpierw poszedł z Antonim Żubrydem sprawdzić trasę przemarszu. W lesie pod Malinówką strzelił mu w tył głowy. Następnie w to samo miejsce zwabił i zamordował Janinę Żubryd. Ciała odkrył i przewiózł w okolice miejscowego sklepu gajowy z Malinówki. Nazajutrz ubecy przetransportowali je do więzienia na zamku w Rzeszowie. Szczątki Antoniego i Janiny Żubrydów nie zostały odnalezione.
Monetę „Wyklęci przez komunistów żołnierze niezłomni” − Antoni Żubryd „Zuch” będzie można od 1 września 2022 r. kupić w Oddziałach Okręgowych NBP oraz w sklepie internetowym NBP: kolekcjoner.nbp.pl.
Banknoty i monety kolekcjonerskie emitowane przez NBP
Banknoty i monety kolekcjonerskie są emitowane z myślą o kolekcjonerach i numizmatykach. Nawiązują do ważnych wydarzeń, upamiętniają wybitne postaci, autorytety i ich rolę w historii Polski.
Monety kolekcjonerskie wykonywane są ze złota i srebra i często uatrakcyjniane poprzez dodanie elementów wykonanych z innych materiałów, np. bursztynu, krzemienia pasiastego czy szkła lub technik dodatkowych np. nadruków wykonanych w technice tampondruku, druku UV, selektywnego złocenia czy matowienia laserowego.
Banknoty kolekcjonerskie, w związku z ich szczególnym charakterem, różnią się od banknotów powszechnego obiegu m.in. bogatszą symboliką wizerunków postaci i wydarzeń, kompozycją i szczegółami ikonografii, specyfikacją techniczną – dotyczącą zastosowanych zabezpieczeń przed fałszowaniem, kolorystyką, wymiarami czy zastosowanymi technikami druku.
Informacje dla kolekcjonerów i osób zainteresowanych numizmatyką
Moneta kolekcjonerska
„Wyklęci przez komunistów żołnierze niezłomni” – Antoni Żubryd „Zuch”
nominał: 10 zł
metal: Ag 925/1000
stempel: lustrzany, tampondruk
średnica: 32,00 mm
masa: 14,14 g
brzeg (bok): gładki
nakład: do 10 000 szt.
Projektant: Dobrochna Surajewska
Emitent: NBP
Źródło: NBP
