Krajobraz jest dość urozmaicony, z licznymi spłaszczonymi garbami sięgającymi wysokością zwykle do 400 m. n.p.m. i przedzielającymi je dolinami potoków i mniejszych rzek. Nie występują większe kompleksy leśne z wyjątkiem lasu Bronaczowa, położonego na styku gmin Mogilany, Myślenice i Skawina. Rzeźba terenu posiada dużą atrakcyjność widokową.
Na północnym stoku mogilańskiego wzgórza znajduje się rezerwat florystyczny Cieszynianka. Zawdzięcza on swą nazwę cieszyniance wiosennej, rzadkiej roślinie, którą można w nim spotkać i która kwitnie na wiosnę, już w pierwszych dniach kwietnia. To właśnie tu, w młodym, bukowo-brzozowym lesie, poza zaledwie kilkoma innymi stanowiskami w kraju można podziwiać jej drobne, blade kwiaty.
Prace archeologiczne określiły istnienie osad ludzkich na terenie dzisiejszych Mogilan już w epoce brązu. Po tym okresie był to teren państwa Wiślan, część legendarnej Wielkiej Chrobacji z księciem Krakiem na czele. W IX w. (między 873 a 883 r.) Morawianie podbili Wiślan, a św. Metody ochrzcił ich w obrządku słowiańskim. Później nastali Czesi, a w czasach Bolesława Chrobrego cała Małopolska weszła w skład państwa polskiego.
Do końca XII w. okoliczne tereny były własnością królewską – stacjonowała tam straż królewska. W zachodniej części dzisiejszych Mogilan mieściła się osada strażników przejścia granicznego.
W 1199 roku Mogilany przeszły w ręce prywatne – książę Leszek Biały podarował je swemu przyjacielowi, wojewodzie sandomierskiemu, Goworkowi. W 1231 r. wdowa po Goworku, Miłosława, darowała dobra mogilańskie wojewodzie krakowskiemu Teodorowi Gryficie.
W roku 1243 kolejnymi właścicielami Mogilan (na 326 lat) zostali oo. cystersi z Ludźmierza (z lat 1238 i 1244 zachowały się dokumenty przekazania Mogilan zakonowi cystersów, potwierdzonego przez Henryka Brodatego i Bolesława Wstydliwego). To cystersi powołali samodzielną parafię w Mogilanach (przed 1325) i wybudowali pierwszy drewniany kościół (przed 1440 r.), który przetrwał do początku XVII w.
1560 roku Mogilany przejął nowy właściciel Spytek Jordan wzniósł on w latach 1560–1567 na szczycie mogilańskiego wzgórza okazały drewniany pałac i otoczył go ogrodem oraz parkiem widokowym. Jako mecenas nauki i literatury Spytek Jordan gościł w nim m.in. Mikołaja Reja, Stanisława Orzechowskiego oraz wielu innych wybitnych twórców (pałac przetrwał do 1796 r., stopniowo rozbierany od 1764 r.).
Przez kolejne lata dobra mogilańskie, poprzez koligacje rodzinne i spadki, przechodziły z rąk do rąk.
W czasie potopu szwedzkiego – wojska szwedzkie generała Roberta Douglasa spustoszyły okolice Krakowa, niszcząc przy tym Mogilany. Końcem XVIII w. właścicielami Mogilan byli kolejno: Potoccy, Lubomirscy, Massalscy, Taszyccy, Tarłowie.
W 1802 r. nowym właścicielem Mogilan został Józef (I) Nowina Konopka, łowczy sanocki i dziedzic Modlnicy. Za najwybitniejszego obywatela Mogilan uważa się absolwenta prawa i filozofii UJ Józefa Nowinę Konopkę, autora monografii Wieś Mogilany (wydanej w 1885 r. w Krakowie). Dzięki jego staraniom powstał w Mogilanach urząd pocztowy, odnowiono jarmarki, a on sam wspomógł miejscowe rolnictwo i spisał obyczaje ludowe, ocalając je od zapomnienia. Na jego zaproszenie od 1870 r. w mogilańskim dworze przebywał Oskar Kolberg.
Na początku wojny Niemcy wywieźli mieszkańców pochodzenia żydowskiego – żaden z wywiezionych nie powrócił. W czasie okupacji niemieckiej dwór mogilański przeszedł w bezpośredni zarząd hitlerowskiego starosty powiatu krakowskiego, który urządził w nim swoją rezydencję. Na terenie Mogilan działała w konspiracji komórka Armii Krajowej.
Po wojnie ziemia dworska została rozparcelowana między chłopów a dwór Konopków przeszedł na własność państwa.
Zabytki
Kościół parafialny pw. św. Bartłomieja Apostoła. Obiekt sakralny z XVII w., rozbudowany w 1929 r. (kościół XVII-wieczny stał się wtedy nawą główną) oraz przebudowany w 1975 r. (wystrój obecnego wnętrza jest późnobarokowy i rokokowy).
Zespół dworsko-parkowy. Dwór późnoklasycystyczny, murowany, prostokątny, z portykami arkadowymi od zajazdu i od ogrodu, zwieńczonymi trójkątnym przyczółkiem. Wzniesiony został pod koniec XVIII w., wykorzystano do jego budowy część materiałów budowlanych z rozbiórki pałacu Spytka Jordana. Przebudowany około 1840 r., rozbudowany o północną część początkiem XX w. Po II wojnie światowej uległ stopniowej dewastacji, wyremontowany w 1967 r. po przekazaniu go Polskiej Akademii Nauk, która przeznaczyła go na ośrodek konferencyjny.
Dwór położony jest w parku o renesansowym rodowodzie, jednak większość drzew pochodzi z końca XIX w. – szpalery grabowe, czy będący osobliwością owocujący kasztan jadalny. Dwór oraz park został wpisany do rejestru zabytków.
Źródło: niezalezna.pl
