Został utworzony w 1977 celem jego utworzenia było zachowanie wartości malowniczego, jeziornego krajobrazu polodowcowego, bogatej fauny i flory, a także wartości kulturowych i historycznych Polski północno-wschodniej. W regionie, w którym powstał park ścierają się wpływy klimatu kontynentalnego i morskiego z czynnikami lokalnymi, tworząc specyficzny mikroklimat.
Powierzchnia całkowita: 53 655 ha, powierzchnia leśna: 29 tys. ha, powierzchnia wód (rzeki i jeziora): 18 tys. ha, strefa ochronna (otulina): 18 608 ha, osady ludzkie: 29, liczba stałych mieszkańców: ok. 4,8 tys.
Na terenie Mazurskiego Parku Krajobrazowego znajduje się największe w Polsce jezioro Śniardwy o powierzchni 11 416 ha (wraz z jeziorami Kaczerajno i Seksty). Inne większe jeziora to: Bełdany (940,6 ha), Mokre (814,78 ha), Łuknajno (692,3 ha), Mikołajskie (498 ha), Warnołty (465 ha) i Zdróżno (252,3 ha). W dorzeczu Krutyni znajduje się ponad 20 małych, śródleśnych jeziorek dystroficznych. W skład parku wchodzi północna część Puszczy Piskiej z rzeką Krutynią.
Do zwierzęcych unikatów parku należy zaliczyć kiełża skorupiaka, uznanego za morski relikt polodowcowy, rzadkie odmiany gąbek spotykane w jeziorze Bełdany i rzece Krutyni oraz przedstawiciela epoki przedlodowcowej żółwia błotnego. Atrakcją są również koniki polskie, które przebywają w Popielnie, niedaleko Rucianego-Nidy.
Niektóre okazy fauny spotykane na terenie Mazurskiego Parku Krajobrazowego: jeleń, sarna europejska, dzik, zając szarak, lis rudy, jenot azjatycki, nietoperze, łoś, wilk szary, wydra, borsuk europejski, bóbr bielik zwyczajny, rybołów zwyczajny, orlik krzykliwy, bocian czarny, żuraw zwyczajny, puchacz zwyczajny, cietrzew zwyczajny, kania czarna i ruda, trzmielojad zwyczajny, kobuz, błotniak zbożowy, puszczyk uralski.
Spośród roślinnych reliktów należy wymienić mchy takie jak mszar, koimek, widłoząb długolistny i torfowiec oraz drzewa – borealna wierzba borówkolistna i wierzba lapońska. Zbiorowiska roślinne: grąd, bór sosnowy, ols i ols torfowcowy.
Rezerwaty przyrody znajdujące się na terenie Mazurskiego Parku Krajobrazowego to: Stary Czapliniec – ornitologiczny, o powierzchni 17,10 ha, Ławny Lasek – leśny, o powierzchni 7,66 ha, Jezioro Lisunie – wodny, o powierzchni 19,0 ha, Jezioro Łuknajno – ornitologiczny, o powierzchni 1189,11 ha, Jezioro Warnołty – krajobrazowo-ornitologiczny, o powierzchni 373,3 ha, Królewska Sosna – leśno-torfowiskowy, o powierzchni 103,76 ha, Krutynia Dolna – krajobrazowo-florystyczno-faunistyczny, o powierzchni 969,33 ha, Krutynia Górna – krajobrazowo-leśny, o powierzchni 273,12 ha, Pierwos – krajobrazowo-florystyczno-faunistyczny, o powierzchni 605,48 ha, Strzałowo – leśny, o powierzchni 14,12 ha, Zakręt – torfowiskowo-leśny, o powierzchni 105,8 ha.
