Zawilce - piękne i łatwe w uprawie rośliny ogrodowe
Zawilce mają urocze, delikatne kwiaty, które zależnie od gatunku mogą kwitnąć na wiosnę, w lecie jak i jesienią. Są bardzo licznym rodzajem roślin i występują niemal we wszystkich strefach klimatycznych Ziemi. Nie wymagają trudnych zabiegów pielęgnacyjnych.
Zawilec to roślina z rodziny jaskrowatych licząca około 144–159 gatunków. Występują one niemal na całym świecie, głównie w strefie klimatu chłodnego i arktycznego półkuli północnej, w strefie międzyzwrotnikowej rosną na obszarach górskich. Zasiedlają głównie lasy, zarośla, łąki górskie i suche murawy. Niektóre gatunki są popularnymi roślinami ozdobnymi. Wiele gatunków to rośliny trujące, przy czym niektóre wykorzystywane są także jako rośliny lecznicze.
Zawilce zimują w postaci kłącza lub bulwy. Łodyga ich ma do 60 cm wysokości. Liście są pojedyncze lub złożone, całobrzegie lub wcinano-ząbkowane, ogonkowe. Podsadki trwałe, podobne do działek kielicha lub liści. Kwiaty zebrane po 2 do 9 w kwiatostan (wierzchotka lub baldach) na szczycie pędu, ewentualnie kwiat pojedynczy na szczycie pędu. Owoce - niełupki.
Gatunki występujące dziko w Polsce: zawilec gajowy – pospolita bylina leśna, kwitnie na biało, najczęściej występujący gatunek zawilca w Polsce; zawilec narcyzowaty – rośnie w piętrze alpejskim, chroniony; zawilec wielkokwiatowy – rośnie na ciepłych zboczach, chroniony; zawilec żółty – częsty, lecz nieco rzadszy od zawilca gajowego, rośnie w lasach liściastych.
Zawilce częściej uprawiane w Polsce: japoński; mieszańcowy; omszony, zwany też pajęczynowatym; wielosieczny; wieńcowy.
Zawilec gajowy masowo zakwita podczas przedwiośnia ozdabia lasy liściaste i mieszane w niemal całej Europie. Jest rośliną trującą. W przeszłości był wykorzystywany w medycynie ludowej i weterynaryjnej. W Polsce rośnie pospolicie na całym niżu, w górach sięga pod regiel górny (w Tatrach rośnie po 1520 m n.p.m., a na Babiej Górze sięga do 1350 m n.p.m.). Rzadziej notowany jest jedynie w rejonie Kujaw, na północnym Mazowszu, lokalnie na Mazurach.
Roślina w czasie kwitnienia bardzo charakterystyczna i trudna do pomylenia. Po przekwitnieniu podobna do zawilca żółtego, od którego w stanie wegetatywnym różni się ogonkami na liściach okółkowych długich na 1–3 cm (u zawilca żółtego liście są niemal siedzące).
Zawilec gajowy rozprzestrzenia się wegetatywnie za pomocą kłączy oraz przez nasiona. Podczas rozmnażania wegetatywnego nowe rośliny powstają z pąków na kłączach, początkowo jako odgałęzienia, które usamodzielniają się w miarę obumierania starych kłączy. Poszczególne fragmenty kłącza żyją najczęściej przez 3–4 lata, maksymalnie osiągając wiek siedmiu lat. Ponieważ wciąż rosnące najmłodsze fragmenty rośliny nie wykazują objawów starzenia się, genety zawilców mogą żyć bardzo długo, prawdopodobnie setki lat. Pęd kwiatostanowy powstaje corocznie z pąka szczytowego, podczas gdy dalszy wzrost kłącza i odgałęzień następuje z pąków bocznych.
Wyrastające z kłącza organy nadziemne pojawiają się na powierzchni w lutym. By nie uszkodzić delikatnej blaszki liściowej, liście odziomkowe mają podczas wzrostu pod ziemią zgięty ogonek liściowy tak, że przeciskają się przez grunt za pomocą sztywnego kolanka. Kwiaty rozwijają się od marca do kwietnia, czasem do początków maja i dlatego roślina uznawana jest za jeden ze zwiastunów przedwiośnia. W Europie Środkowej kwiaty zapylane są głównie przez bzygowate, następnie przez pszczoły i trzmiele. Owoce dojrzewają w maju i czerwcu.
Latem po pędzie kwiatonośnym nie pozostaje już zwykle ślad. W dojrzałych nasionach zarodek nie jest w pełni wykształcony i jego rozwój następuje już poza rośliną macierzystą. Warunkiem skiełkowania jest odpowiednie uwodnienie nasienia i działanie na nie odpowiedniej, niskiej temperatury. Nasiona kiełkują w efekcie dopiero jesienią lub wiosną. Siewka, początkowo tylko w formie bulwiastego kłącza rozwija się w obrębie owocni. W pierwszym roku rozwoju powstaje tylko jeden, trójłatkowy liść nadziemny. Mija kilka lat zanim młoda roślina zakwitnie.
Ze względu na bardzo wolne tempo rozprzestrzeniania się uważany jest za roślinę wskaźnikową dawnych lasów.
Jest to roślina trująca. Podobnie jak wszystkie gatunki z rodziny jaskrowatych zawiera we wszystkich organach trującą ranunkulinę, przy czym najwięcej jest jej w kłączach. Wykazuje bardzo silne działanie drażniące błony śluzowe i skórę. W wyniku kontaktu z rozgniecioną rośliną lub z jej sokiem na skórze pojawia się zaczerwienienie i obrzęk, piekący ból i pęcherze. Dłuższy kontakt prowadzi do rozpadu tkanki. Niebezpieczne może być potarcie oczu lub ust nieumytą dłonią po zrywaniu kwiatów, zwłaszcza w przypadku dzieci – powstać mogą dokuczliwe stany zapalne. Zatrucia w wyniku spożycia są bardzo rzadkie z powodu piekącego smaku tych roślin. W przypadku spożycia następuje zapalenie błony śluzowej jamy ustnej, żołądka i jelit, krwawa biegunka, omdlenia, czasem drgawki, w końcu niewydolność krążeniowa, oddechowa i zapalenie nerek z krwiomoczem i białkomoczem. W wyniku zatrucia może nastąpić nieodwracalne uszkodzenie nerek. W przypadku spożycia roślin konieczne jest płukanie żołądka, nie wolno prowokować wymiotów, podawać należy duże ilości płynów. Po wysuszeniu roślina w znacznym stopniu traci właściwości toksyczne.
W miejscach masowego występowania zawilca gajowego na łąkach nie powinno się wypasać bydła, ponieważ ulega zatruciu z objawami podobnymi jak wyżej opisano.
Źródło: niezalezna.pl
