Śnieżyczka przebiśnieg - zwiastun wiosny
Śnieżyczka przebiśnieg jest jednym z pierwszych zwiastunów wiosny - ma niewielkie wymagania. Najlepiej rośnie w żyznej i wilgotnej glebie, w półcieniu lub cieniu, kwitnie już w lutym i marcu często wyrastając spod śniegu. U nas można ją spotkać w stanie dzikim w lasach liściastych i zaroślach. Przebiśniegi są najwcześniej kwitnącym gatunkiem w Europie Środkowej dostarczającym pożytku pszczołom.
Kwiaty należą do rodziny amarylkowatych. W naturze znany z lasów południowej i środkowej Europy, jednak szeroko rozpowszechniony poza zwartym zasięgiem jako roślina ozdobna. Gatunek popularny w uprawie i rozpoznawalny. Także roślina lecznicza. W Polsce podlega ochronie gatunkowej częściowej.
W Polsce występuje głównie na południu, w górach, na wyżynach i na Dolnym Śląsku. Mniej liczne stanowiska posiada w Wielkopolsce i na Polesiu. Dalej na północ spotykany jest tylko jako zdziczały z miejsc uprawy. Brak jest przebiśniegów na stanowiskach naturalnych w północno-wschodniej Polsce i na znacznej części Polski centralnej. Walory ozdobne przebiśniegów spowodowały ich rozpowszechnienie w uprawie, a w konsekwencji rozprzestrzenienie znacznie poza zasięg naturalny.
Roślina o wysokości od 15 do 30 cm. W korzystnych warunkach tworzy duże kępy. Kulista lub jajowata cebula o obwodzie do 4–6 cm, okryta suchą, brązową łuską. U jej nasady wytwarzane są cebule potomne i z tego miejsca wyrastają też liczne korzenie. Łodyga to owalny głąbik jednokwiatowy, na przekroju obły, w dolnej części z kilkoma krawędziami. W czasie kwitnienia prosto wzniesiony, osiąga do 11 cm długości, podczas owocowania wydłuża się i pokłada. Liście asymilacyjne odziomkowe zwykle dwa, rzadko trzy lub cztery (liście liczniej rozwijają się po przekwitnieniu), sinozielone, mięsiste, długości początkowo do 9 cm, krótsze od łodygi, później po przekwitnieniu dorastają do 24 cm długości. U nasady objęte są liściem pochwiastym o długości do 6 cm, błoniastym, który pełni funkcję ochronną dla młodych liści asymilacyjnych otulając je od zewnątrz.
Kwiat pojedynczy, pachnący, zwisający na szypułce o długości ok. 3 cm wyrastającej ze szczytu łodygi. W pąku okryty dwoma zrośniętymi podsadkami, nieznacznie dłuższymi od szypułki (pełnią one funkcję ochronną przed niskimi temperaturami). Podsadki te zrastają się tworząc pochwiasty liść podkwiatowy z dwoma zgrubiałymi, zielonymi krawędziami, pomiędzy nimi i na ich krawędziach błoniasty. Okwiat dzwonkowaty, o sześciu listkach w dwóch okółkach. Szczyty wydłużonych komór pyłkowych są odgięte, tak że przy lekkim wstrząsie wysypuje się z nich pyłek.
Owoc to mięsista, żółtozielona torebka trójkomorowa, pękająca wzdłuż komór. Zawiera 1-15 eliptycznych, białawych nasion, opatrzonych w cienkościenne wyrostki zawierające lipidy i białka.
W Polsce przebiśniegi mylone bywają ze śnieżycą wiosenną. Rośliny mają podobny pokrój, jednak u przebiśniegów listki okwiatu są nierówne (zewnętrzne są dłuższe od wewnętrznych), a u śnieżycy wszystkie listki okwiatu są równe, z zielonymi koniuszkami. Poza tym przebiśniegi mają liście szarozielone, a śnieżyca żywo-ciemnozielone.
Termin kwitnienia jest zróżnicowany w różnych populacjach w zależności od warunków klimatycznych, czego wyrazem jest inny termin zakwitania roślin występujących na różnych wysokościach nad poziomem morza. O ile rośliny rosnące na wysokości poniżej 300 m n.p.m. zakwitły w roku prowadzenia obserwacji 10 lutego, o tyle rosnące powyżej 800 m n.p.m. zakwitały po 16 marca. Ze względu na kwitnienie w warunkach słabego nasłonecznienia i niskiej temperatury, kwiaty wykazują ruchy termo- i fotonastyczne. Płatki reagują na zmianę temperatury, stulając się na noc, w dni pochmurne i podczas niskich temperatur, chroniąc słupek i pręciki. Mechanizm tych ruchów polega na szybszym wzroście listków okwiatu po wewnętrznej stronie, co skutkuje ich rozchyleniem się. Przy niekorzystnych warunkach termicznych i świetlnych szybciej rośnie zewnętrzna część listków i kwiat się stula.
Kwiaty pachnące miodem zapylane są przez owady, przede wszystkim pszczoły, choć możliwe jest też samozapylenie. Owady próbując się dostać do nektaru trącają kwiat i powodują osypanie się pyłku. Ponieważ szyjka słupka jest dłuższa od pręcików, owad obsypany pyłkiem z poprzednio odwiedzonego kwiatu najpierw dokonuje zapylenia, a dopiero później trąca pręciki i obsypuje się ponownie pyłkiem. Zielone plamki na wewnętrznych listkach okwiatu wabią i naprowadzają owady do wnętrza kwiatu, a dodatkowo aktywnie przeprowadzają fotosyntezę dostarczając asymilatów do pozostałej części kwiatu i rosnących zalążków.
Torebka z nasionami dojrzewa i otwiera się w czerwcu. Wcześniej unosząca ją łodyga wiotczeje i kładzie się na ziemi. Po dojrzeniu nasion są one rozsiewane przez mrówki, zjadające przy tym wyrostki bogate w lipidy i węglowodany. Po przekwitnieniu w ciągu kilku tygodni liście najpierw pokładają się, później zamierają. Cztery tygodnie po kwitnieniu zwykle nie pozostaje już ślad po przebiśniegach na powierzchni gruntu.
Na początku września z podziemnej cebuli rozwija się nowy pęd, który kształtuje się do czasu nadejścia zimy. Dzięki temu po przeczekaniu zimy pod powierzchnią gruntu, roślina może tak szybko zakwitnąć. Nasiona rozsiane w danym roku kiełkują jesienią. Powstałe z nasion rośliny zakwitają po raz pierwszy zwykle po 6 latach rozwoju. Cebule potomne zakwitają już w następnym roku po powstaniu.
Liście zawierają enzymy: amylazę, dekstrynazę i inwertazę. Rośliny są trujące ponieważ występują w nich szkodliwe alkaloidy (typowe dla przedstawicieli rodziny amarylkowatych). Stwierdzono w nich obecność co najmniej 25 alkaloidów, spośród których najliczniejszym w korzeniach jest likoryna i tecetyna, w cebulach najwięcej jest tecytyny, w liściach likoryny, w kwiatach hemantaminy. Spożycie cebul wywołuje odruch wymiotny, a także biegunkę i zwężenie źrenic. U osób wrażliwych kontakt cebul ze skórą może wywołać reakcję alergiczną. Spożyte przebiśniegi działają trująco na zwierzęta domowe (bydło, świnie, owce) powodując utratę przytomności, przyśpieszenie tętna i oddechu.
Cebule przebiśniegów zawierają alkaloid galantaminę, inhibitor acetylocholinoesterazy, która poprawia przewodnictwo nerwowo-mięśniowe. Wiąże się z nią duże nadzieje w leczeniu choroby Alzheimera. Produkuje się z niej preparat Nivalin stosowany jako lek wspomagający w schorzeniach neurologicznych.
Rośliny najlepiej sadzić pod krzewami i drzewami liściastymi w ogrodach w stylu naturalnym, leśnym i skalniakach. Lubią stanowiska słoneczne lub półcień, glebę żyzną, próchniczą, o odczynie zbliżonym do obojętnego.
Śnieżyczka przebiśnieg to kwiat idealny do sadzenia pod krzewami i drzewami zrucającymi liście na zimę. Uwielbia próchnicę, która tworzy się z opadłych jesienią liści. Można ją ewentualnie zastąpić kompostem z dodatkiem liści. Bez takiej próchnicy w ziemi przebiśniegi słabo kwitną i giną. Nie ma potrzeby ich podlewania.
W niektórych krajach dzień 19 kwietnia jest Dniem Przebiśniegu (The Day of Snowdrop), pierwszego zwiastuna wiosny. Święto było obchodzone po raz pierwszy w Anglii w 1984 r.
Źródło: niezalezna.pl
