Przyroda na wyciągnięcie ręki: Co wiesz o bocianie białym?
Bardzo wiele bocianów gniazduje w Polsce. Wieś Pentowo blisko Tykocina zyskała miano Europejskiej Wsi Bocianiej. Znajduje się tam blisko 30 gniazd regularnie zajmowanych przez bociany. To największe skupisko bocianów w Polsce. W 2004 zanotowano w Polsce rekordowe 52,5 tys. par. Natomiast wyniki badań z lat 2014–2015 wskazują, że liczba bocianów spadła do 45 tys. par, w wyniku czego krajem o najwyższej populacji stała się Hiszpania z populacją 48 tys. par.
Dorosłe ptaki mierzą średnio 100–115 cm ich skrzydła mają rozpiętości 155–215 cm. Masa ciała od 2,3 do 4,5 kg. Dymorfizm płciowy słabo zaznaczony – obie płcie są identyczne w wyglądzie, z wyjątkiem wielkości – samce są przeciętnie większe od samic.
Bocian biały podejmuje co roku dalekie wędrówki, zimując w Afryce, od tropikalnej Afryki Subsaharyjskiej po Republikę Południowej Afryki. Aby uniknąć długiego przelotu nad Morzem Śródziemnym ptaki ze środkowej Europy kierują się wschodnią trasą migracji przez cieśninę Bosfor w Turcji, przemierzając Lewant (głównie wzdłuż Rowu Jordanu), a następnie, omijając Saharę, lecą doliną Nilu na południe lub kierują się zachodnią trasą nad Cieśniną Gibraltarską. Trasa wschodnia jest zdecydowanie bardziej znacząca; w ciągu roku przemierza ją 530 tys. ptaków, co czyni bociana białego najliczniejszym, po trzmielojadzie, gatunkiem przemierzającym tę trasę. Stada migrujących ptaków drapieżnych, bocianów białych i pelikanów różowych, mogą rozciągać się na szerokość 200 km. Trasa wschodnia jest dwa razy dłuższa od zachodniej, jednak bociany przebywają ją w takim samym czasie.
Młode bociany wyruszają w swoją pierwszą wędrówkę na południe w – można powiedzieć – odziedziczonym po rodzicach kierunku, jednak gdy po drodze oddzielą się od stada np. przez złe warunki atmosferyczne, są niezdolne do nadrobienia różnicy i mogą zakończyć wędrówkę na innym, nowym zimowisku. Dorosłe osobniki potrafią w takiej sytuacji wyrównać stratę dzięki silnym wiatrom i powrócić na trasę migracji, by zakończyć ją na pierwotnie wyznaczonych zimowiskach, ponieważ znają ich dokładne lokalizacje. Z tych samych powodów wszystkie ptaki powracające wiosną, nawet te z innych zimowisk, potrafią znaleźć drogę powrotną do swoich terenów lęgowych.
W trakcie przelotów bociany białe korzystają z konwekcji termicznej, co pozwala zaoszczędzić im energię. Ptaki wyszukują „bąble” cieplejszego (a więc lżejszego) powietrza i krążą w nich, a unoszące się w górę powietrze może je wynieść nawet na 3300 m n.p.m. Następnie opuszczają komin i szybują, co wiąże się z utratą wysokości, dopóki nie znajdą kolejnego komina. Taki sposób lotu jest bardziej ekonomiczny – ocenia się, że podczas lotu aktywnego ptaki spalają 23 razy więcej tłuszczu niż podczas szybowania na takim samym dystansie. Ponieważ termiczne prądy wznoszące nie tworzą się nad wodami, ptaki lądowe, w tym i bociany, migrujące na zimowiska do Afryki omijają Morze Śródziemne i lecą nad lądem lub wzdłuż wybrzeży. Sporadycznie bociany mogą podejmować także długie loty nad wodą.
Mimo, że ptaki spędzają w Afryce raptem jakieś dwa miesiące. Jest to korzystne ponieważ w okresie zimowym w naszym klimacie nie znalazłyby wystarczającej ilości pożywienia – większość zwierząt, które wchodzą w skład ich diety w zimie hibernuje.
Będąc mięsożercą, bocian biały zjada szereg zwierząt, w tym owady, ryby, płazy, gady, małe ssaki i małe ptaki. Większość ze swojego pożywienia znajduje na podłożu, wśród niskiej roślinności oraz w płytkich wodach. Okazjonalnie zdarza im się również jeść ryby i ptaki. Chociaż nie wyglądają na drapieżne ptaki, zdarza im się upolować większe zwierzęta, jak łasice czy zające.
Bocianie gniazda są ogromne i bardzo ciężkie – z roku na rok rozbudowywane przez ptaki mogą osiągnąć wagę od 60 do 250 kg. Gniazda są budowane w luźnych koloniach. “Dzikie” gniazda są kłopotliwe. Gdy ptaki budują swoje gniazda na dachach domów czy stodół, nierzadko też na słupach linii energetycznych, które mogą zostać uszkodzone przez tak ciężkie konstrukcje. Żeby gniazdo nie stanowiło zagrożenia, w okresie zimowym podnosi się je i mocuje pod nim specjalny podest, który stabilizuje całość i odpowiednio rozkłada ciężar gniazda. Co roku montuje się również zupełnie nowe podesty, żeby zachęcić ptaki do zakładania gniazd w bezpiecznych zarówno dla nich samych, jak i ludzi miejscach.
Każdego roku samica może przystąpić jeden raz do lęgu, składającego się zazwyczaj z czterech jaj, z którego po 33–34 dniach wykluwają się asynchronicznie pisklęta. Rodzice wysiadują jaja i karmią młode. Młode opuszczają gniazdo 58–64 dni po wykluciu, lecz nadal są karmione przez rodziców przez kolejne 7–20 dni.
Para bocianów białych przystępuje do lęgów raz do roku, zazwyczaj pod koniec kwietnia, rzadko wcześniej. Jaja składają w odstępach dwudniowych, najczęściej wieczorem, zazwyczaj w liczbie czterech, choć mogą złożyć ich od 1 do 7. Jaja są różnobiegunowe, bardzo mało wydłużone, raczej pękate o barwie białej. Inkubacja rozpoczyna się z chwilą złożenia pierwszego jaja, dlatego pisklęta wykluwają się niejednocześnie, od 33 do 34 dni później.
Pierwsze pisklę zazwyczaj ma przewagę konkurencyjną nad innymi. Pisklęta bociana białego nie atakują siebie nawzajem, a sposób karmienia ich przez rodziców (zwrócenie, tzw. regurgitacja, dużych ilości pokarmu naraz) powoduje, że silniejsze rodzeństwo nie może bezpośrednio wykluczyć z rywalizowania o pokarm słabszego rodzeństwa. Silniejsze pisklęta nie są agresywne w stosunku do słabszego rodzeństwa, zdarzają się jednak przypadki, że słabe lub małe pisklęta są czasami zabijane przez rodziców. Uważa się, że takie zachowanie służy zwiększeniu szansy na przeżycie pozostałych piskląt, gdy ilość pokarmu jest niewystarczająca dla odchowania całego lęgu.
Bocian został sklasyfikowany jako gatunek najmniejszej troski. Korzystał on z działalności człowieka w średniowieczu, takiej jak usuwanie lasów pod uprawy, jednak zmiany w metodach zabiegów agrotechnicznych i uprzemysłowienie przyczyniły się do spadku liczebności jego populacji i całkowitego zaniku tego ptaka w niektórych regionach Europy w XIX wieku i na początku XX wieku. Programy ochrony i reintrodukcji w Europie doprowadziły do wznowienia gniazdowania bociana białego w Holandii, Belgii, Szwajcarii i Szwecji. Ptak ten ma niewielu naturalnych wrogów, jednak może być siedliskiem kilku rodzajów pasożytów; w jego upierzeniu żerują wszy i wszoły, a duże bocianie gniazda są schronieniem dla wielu rodzajów roztoczy z rzędu żukowców. Ten charakterystyczny ptak dał początek wielu legendom na całym zasięgu jego występowania, z których najbardziej znana jest historia o dzieciach przynoszonych przez bociany.
Bocian biały jako swe żerowiska preferuje trawiaste łąki, pola uprawne i płytkie mokradła. Unika siedlisk porośniętych wysokimi trawami i krzewami. W niektórych częściach Polski ubogie naturalne żerowiska zmusiły ptaki do poszukiwania pożywienia na wysypiskach. Bocian biały gniazduje w większych ilościach na otwartych łąkach, zwłaszcza na terenach trawiastych, które są podmokłe lub okresowo zalewane, a w mniejszych na obszarach o wysokiej roślinności, takich jak lasy i tereny krzewiaste. Na zimowiskach bociany żerują na łąkach, mokradłach i polach uprawnych.
Badania opublikowane w 2005 roku pokazują, że na Podhalu ma miejsce napływ bociana białego, który po raz pierwszy gniazdował tam w 1931 i sukcesywnie przystępuje do lęgów na coraz większych wysokościach, osiągając poziom 890 m n.p.m. Bociany białe powracające wiosną w rejon Poznania przystępują do lęgów około 10 dni wcześniej w ciągu ostatnich 20 lat XX w. niż pod koniec XIX wieku.
Bocian ze względu na liczne państwowe i międzynarodowe akty prawne, które go chronią, nie jest ptakiem łownym. Niechęć do spożywania bocianiego mięsa w kręgu kultury chrześcijańskiej ma swe źródło w starotestamentowej Księdze Kapłańskiej zakazującej mięsa bocianów.
Na bociany białe polowano w Afryce, pierwotnie za pomocą oszczepów i łuków, choć jeszcze w latach 80. XX w. stosowano metody uznawane za prymitywne – strzały, bumerangi lub łapano gołymi rękami.
Również współcześnie kłusownicy polują na bociany. Według Bertholda w krajach Bliskiego Wschodu, a także we Francji i Hiszpanii dla trofeów zabijanych jest tam, mimo zakazów, 15 tys. bocianów rocznie.
Czasem można zauważyć, że charakterystyczne, czerwone nogi bocianów są pokryte białym, grudkowatym nalotem. To ślady po jego odchodach. Ptaki celowo wypróżniają się na własne nogi poprawiając sobie termoregulację – wilgotne, przyklejone do nóg odchody parują i tym samym ochładzają organizm.
Mimo że bociany dożywają ponad dwudziestu lat (a odnotowano nawet osobniki, które przekroczyły trzydziestkę), to za średnią długość życia bociana przyjmuje się 8-9 lat. Wśród młodych bocianów, nawet takich, które ukończyły rok, śmiertelność jest dość wysoka, stąd średnia jest stosunkowo niska.
W Starożytnym Egipcie bocian był przedstawiany hieroglificznie jako dusza. W języku hebrajskim bociana białego określa się jako chasidah, co oznacza „miłosierny” i „łaskawy”. Mitologie grecka i rzymska przedstawiały bociany jako wzory rodzicielskiego poświęcenia.
Źródło: niezalezna.pl
