Limba – niezwykła z sosna

Trzyletnia siewka osiąga 10 cm wysokości, a pierwszy okółek gałęzi powstaje w piątym roku życia. W warunkach naturalnych może minąć 30 lat zanim osiągnie wysokość od 1,3 do 1,5 m, w wieku 50 lat dorasta do 2–4 m. Rosnące w górach limby stuletnie zwykle nie przekraczają 10 m wysokości. Kwitnie po raz pierwszy późno, bo w wieku ponad 60 lat, jednak okazy rosnące w niższych położeniach i uprawiane mogą zakwitać już po 25 latach. Kwitnie i produkuje nasiona co 2–3 lata, ale obficie tylko raz na 4–10 lat.

Drzewo zazwyczaj żyje 200–400 lat, lokalnie 700-1000, maksymalnie do 1200 lat. Wiek okazu, rosnącego na wysokości 1610 m n.p.m. na południowo-zachodnich stokach Krywania w słowackich Tatrach, o wysokości 17,5 m i obwodzie wynoszącym 300 cm, oceniono w 1986 r. nawet na ponad 1200 lat. Okaz został w ten sposób najstarszym drzewem Słowacji.

W Tatrach występuje w liczniejszych skupieniach wokół Tatr Wschodnich, sięgających ku zachodowi do okolic Kasprowego Wierchu na północy i Doliny Kamienistej na południu. Dalej na zachód notowany jest już tylko na pojedynczych stanowiskach, na północy sięgających do rejonu Doliny Kościeliskiej, a na południu do krańca Tatr Zachodnich (najdalej na zachód wysunięte stanowiska znajdują się w Dolinie Suchej). Większość tatrzańskich limb rośnie więc na Słowacji.

W Tatrach limba występuje na wysokościach od 1300 do 1700 m n.p.m., sięgając w Tatrach Wysokich do 2020 m n.p.m. W niższych położeniach rośnie w Tatrach Bielskich, gdzie pojawiać się zaczyna od 945 m n.p.m. 
Przypuszcza się, że limba przetrwała ostatnie zlodowacenie w pobliżu Alp, skąd rozprzestrzeniła się na duże obszary we wczesnym okresie polodowcowym. Sukcesywnie była wypierana z niższych stanowisk przez inne gatunki drzew. Przed kilku tysiącami lat limba rosła także w Sudetach.

Sosna limba już w 1652 roku posadzona została w Królewskich Ogrodach Botanicznych Jana II Kazimierza w Warszawie. W miejscowościach w okolicy Tatr limba sadzona była w ogrodach od XVIII wieku. W XIX wieku leśnicy sadzić zaczęli limbę w szkółkach i później w Tatrach, przy czym nasiona do siewu pochodziły zarówno z Tatr, jak i Alp. Członkowie działających w Tatrach organizacji takich jak Towarzystwo Tatrzańskie i Węgierskie Towarzystwo Karpackie, rozsiewali w Tatrach nasiona. Wysadzanie sadzonek i wysiewanie nasion limby w Karpatach intensywnie kontynuowano również w latach powojennych. 
Limba została także sztucznie wprowadzona w Sudetach, gdzie wciąż jest utrzymywana i namnażana w miejscowych szkółkach. Limba introdukowana została także do lasów na Babiej Górze, a w niewielkich ilościach sadzono ją nawet w szczytowych partiach Beskidu Śląskiego.

System korzeniowy limby jest palowy z silnym korzeniem głównym, ale także z bardzo silnie rosnącymi korzeniami bocznymi.
W Alpach pień osiąga średnio 20–23 m wysokości, dorastając do 25, lokalnie 30 m, a w Karpatach do 10–15 m oraz 1,5 m średnicy. Często jest powykrzywiany u starszych okazów. U młodych drzew kora jest gładka, jasnoszara lub brązowoszara, z wiekiem pojawiają się na niej pęcherze żywiczne, w końcu też podłużne bruzdy z płytszymi pęknięciami poprzecznymi. Nawet u starych drzew kora nigdy nie jest bardzo gruba. Czasem na powierzchni spękana jest płatkowato. 

Liście, sztywne, żywozielone i ostro zakończone igły zebrane są w pęczki po 5 na krótkopędach. 
Szyszki żeńskie początkowo osiągają ok. 1 cm długości, są sinozielone do zielono-purpurowych i osadzone pionowo na krótkich szypułkach. Nasiona są duże (od 8 do 12 mm długości i do 8 mm szerokości).

W warunkach naturalnych limba odnawia się z nasion. Nasiono kiełkuje na grubej warstwie butwiny lub w nagich szczelinach skalnych, gdzie wykształca spory korzeń pierwotny. Jest to możliwe dzięki dostatecznej ilości materiałów zapasowych zgromadzonych w stosunkowo dużym nasieniu. Często siewki wyrastają w kępkach po 2–20 sztuk, co wynika z przechowywania nasion w ziemnych schowkach przez żywiące się nimi ptaki. Takie grupowe kiełkowanie sprzyja małym limbom, które wzajemnie osłaniają się przed wiatrem i śniegiem. Z kępki pozostaje zazwyczaj jedna, dwie lub trzy najżywotniejsze limby, odporne na wiatr.
Limba jest drzewem wiecznie zielonym, igły pozostają na drzewie przez 3 do 6 lat. 

Charakterystyczną cechą fizjologiczną limby jest bardzo duża lepkość protoplazmy. Dzięki niej komórki tego gatunku nie zamarzają nawet w temperaturze -60 °C. Limba redukuje ilość wody w liściach w trakcie zimy do niezbędnego minimum. 
Limba rośnie na skalistych zboczach, przeważnie na podłożu krystalicznym i kwaśnych glebach ubogich w składniki odżywcze, takich jak próchnica butwinowa, zajmując stanowiska zbyt niekorzystne dla świerka czy modrzewia. Siewki mogą kiełkować nawet w nagich szczelinach skał i dzięki obfitującym w materiały zapasowe nasionom są w stanie rozwinąć w takich miejscach silny korzeń pierwotny. Limby często wyrastają na występach skalnych, ponieważ w miejscach tych krócej zalega śnieg i do nich nasiona i szyszki znoszone są wiosną przez orzechówki. Drzewa wyrastające na wyniosłościach skalnych są przy tym lepiej zabezpieczone przed zniszczeniem przez lawiny śnieżne i zsuwające się kamienie. 

Optymalne warunki dla wzrostu limby dają jednak gleby głębokie i świeże. Dobrze rozwija się ten gatunek także na żyznych, glinianych i dobrze nawodnionych glebach nizin oraz na głębokich, śródleśnych torfach. Wymaga stosunkowo dużej wilgotności powietrza i sporych opadów. Sosna limba lubi miejsca nasłonecznione, ale wymaga mniej światła niż modrzew czy inne sosny, dzięki czemu może odnawiać się pod osłoną modrzewia. 

Wskazuje to na wysokie wymagania gatunku co do letnich temperatur, chociaż równocześnie drzewu wystarcza okres wegetacji trwający 2,5 miesiąca. Limba znosi bardzo niskie temperatury zimowe. Skoki temperatur nie zakłócają przebiegu procesów fizjologicznych. Młode drzewka są jednak wrażliwe na mróz i wymagają odpowiednio grubej pokrywy śnieżnej w czasie zimowych nocy. Limby nie zasiedlają przy tym miejsc i obszarów, na których śnieg długo się utrzymuje, ponieważ wolno rosnące drzewka w warunkach długotrwałego przebywania pod pokrywą śnieżną są bardziej narażone na ataki chorób wywoływanych przez grzyby.
Limby wykazują dużą odporność na wyładowania atmosferyczne.

Nasiona limby są chętnie zjadane, a przy tym rozsiewane, przez wiewiórki i ptaki, m.in. orzechówkę zwyczajną, krzyżodzioby i dzięcioły. Orzechówka wyłuskuje nasiona z szyszek i transportuje je w liczbie do 40 sztuk w swoim wolu. Zakopuje je następnie partiami po ok. 10 sztuk w ziemi jako zapas pożywienia na zimę. Jeden ptak może zebrać ok. 25 tysięcy nasion w ciągu roku. Orzechówka rozprzestrzenia nasiona na odległość do 15 km i na wysokość do 700 m od drzewa. Większość schowków jest opróżniana w czasie zimy i wiosną, a nasiona z tych niewykorzystanych często kiełkują. Taka współzależność drzew i ptaków jest typowa dla gatunków sosen o nasionach bez lub o znikomym skrzydełku. Związek limby i orzechówki jest podawany jako przykład koewolucji.

Sosna limba wchodzi w związki  z szeregiem grzybów. Są to gatunki z rodzaju : maślak limbowy, maślak syberyjski, maślak wejmutkowy. 

Stosunkowo niedługa lista szkodników i niewielka ich szkodliwość tłumaczona jest zarówno odpornością limby, jak i wpływem surowych warunków klimatycznych na siedliskach zajmowanych przez limbę. Młode limby bywają spałowane przez jelenie. Podczas zim ich kora bywa zgryzana także przez zające i gryzonie.

Nazwa niemiecka (Linbaum, Linbam, Limboum), od której najwyraźniej wywodzą się nazwy słowiańskie, oznacza „drzewo żywiczne” i nawiązuje do przesycenia drewna wielką ilością wonnej żywicy.

Na terenie Polski limba podlegała ścisłej ochronie gatunkowej nieprzerwanie od 1946 roku do roku 2014, kiedy to została objęta ochroną częściową. 

Okazy sosny limby, tak jak i innych drzew, mogą być objęte w Polsce ochroną prawną jako pomniki przyrody. Rekomendowana jest ochrona pomnikowa drzew, których obwód jest większy niż 150 cm. Przykłady pomnikowych limb: drzewo przy schronisku na Jaworzynie Krynickiej, według miejscowych posadzone przez adiutanta Józefa Piłsudskiego. Przy tej limbie znajduje się przystanek nr 4 ścieżki przyrodniczo-edukacyjnej "Na stoku Jaworzyny Krynickiej", okaz w miejscowości Liskowate (obwód 170 cm, wysokość 15,5 m), dwa drzewa w Jedlinie-Zdroju – przy ul. Cmentarnej i przy ul. Poznańskiej.
Roślina ozdobna
Drzewo ozdobne, dekoracyjne ze względu na gęstą i regularną koronę ugałęzioną do ziemi. Dawniej gatunek był częściej sadzony i stare okazy spotykane są w parkach, najczęściej dworskich. Ma niskie wymagania, odporność i plastyczność. Limba wykorzystywana jest także do formowania bonsai.

Drewno
Drewno limby jest miękkie i łatwe w obróbce, lekkie i trwałe (w tym odporne na uszkodzenia od owadów) oraz specyficznie aromatyczne, ze względu na silną woń żywiczną. Jest bardziej łupliwe niż drewno sosny pospolitej, ma małą twardość, dobrze wchłania politurę, ma bardzo małe i prawie czarne sęki, jego powierzchnia jest gładka i połyskliwa. Z powodu swych właściwości było od dawna bardzo cenione i wszechstronnie wykorzystywane w stolarstwie, meblarstwie i rzeźbiarstwie. Z powodu silnej woni odstraszającej owady, z desek limbowych górale podhalańscy wyrabiali skrzynie i szafy używane do przechowywania ubrań, dokumentów i książek. Z drewna limby wytwarzano różne inne meble i narzędzia oraz instrumenty muzyczne. Bardzo dobrze nadaje się do wyrobu ołówków. Jako surowiec budowlany limba wykorzystywana była w Karpatach Wschodnich. Żywicę dodawano do kadzideł.

Roślina jadalna i lecznicza
Nasiona limby zwane „orzeszkami” mają smak przyjemny. Zbieranie nasion sosen przez ludzi jako pokarmu ma długą historię. 
Limba wykorzystywana była dawniej jako roślina lecznicza ze względu na swą zdolność do zabliźniania ran i żywotność. 
Olej limbowy nazywano też balsamem karpackim. Do jego wyrobu wykorzystywano pędy, rzadziej korę i drewno. Stosowany był zewnętrznie i wewnętrznie. Późniejsze badania zawartości związków fenolowych oraz działania przeciwutleniającego i przeciwbakteryjnego wyciągów z kory i igieł sosny limby wykazały, że wyciąg z kory ma wyższą zawartość fenoli i flawonoidów niż ekstrakt z igieł. Oba wyciągi, przy czym wyciąg z kory silniej, działają hamująco na rozwój bakterii i grzybów.

W poezji i opowiadaniach motyw limby wykorzystywali Kazimierz Przerwa-Tetmajer, Adam Asnyk. Drzewo opisywano jako samotne, stojące nad przepaścią, często suche, uszkodzone piorunem. W oparciu o jej symbolikę budowano metafory samotnej i niezrozumianej przez otoczenie jednostki. Limba jest widoczna na wielu pejzażach tatrzańskich

 

Źródło: niezalezna.pl

#Limba – niezwykła z sosna #natura #przyroda #ciekawostki