Właściwości lecznicze
Jako surowiec zielarski zbierane są same liście konwalii, które są jednym ze składników leków nasercowych. Leki na bazie konwalii są dobrze wchłaniane z jelit do krwi. Zwiększają siłę skurczową mięśnia sercowego, działają uspokajająco, przeciwnerwicowo, moczopędnie i przeciwobrzękowo. Glikozydy konwalii szybko ulegają rozkładowi w ustroju, są dobrze tolerowane. Poprawiają krążenie obwodowe i maja wpływ spazmolityczny na mięśnie gładkie układu moczowego oraz przewodu pokarmowego. Zalecane są w leczeniu lekkich postaci niewydolności serca, zaburzeń czynności serca na tle nerwicowym, w osłabieniu mięśnia sercowego w przebiegu chorób zakaźnych i u osób starszych.
W Polsce konwalia jest gatunkiem spotykanym w lasach na terenie niemal całego kraju, poza wyższymi partiami gór. Jest także uprawiana w ogrodach i parkach w opuszczonych miejscach dziczeje.
Łodyga wyrasta z dwuletnich kłączy i u nasady okryta jest pochwiastymi nasadami liści. Trójgraniasta, wąsko oskrzydlona, bezlistna oś kwiatostanowa osiąga do 25 cm wysokości i jest zwykle nieco krótsza od liści. Liście wyrastają najczęściej parami z kłączy wraz z łodygą. Mają kształt zmienny, wydłużony, od lancetowatego do eliptycznego, zaostrzony wierzchołek, użyłkowanie łukowate. Osiągają do 25 cm długości i 7 cm szerokości.
Kwiaty zebrane w szczytowe, jednostronne grono o 5–9 kwiatach u roślin dziko rosnących, a u form ogrodowych o 11–18 kwiatach. Kwiaty kulisto-dzwonkowate, pochylone do dołu, ze zrosłymi, białymi lub lekko różowymi listkami okwiatu. Miodniki wydzielające nektar wabiący owady zapylające znajdują się wokół zalążni. Intensywnie pachnące kwiaty wyrastają na zgiętych szypułkach. W warunkach naturalnych konwalia zakwita w maju i czerwcu. Kwiaty zapylane są przez pszczoły, rzadziej muchówki.
Owoce zwisają, mają formę czerwonych jagód o średnicy 8–12 mm. Zawierają po 2–6 niebieskawo-białych lub żółtawych, błyszczących nasion. Są one prawie gładkie i prawie kuliste (z jednej strony słabo się zwężają). Osiągają średnicę 2,5 mm.
Roślina w zawiera ok. 40 różnych glikozydów kardenolidowych (glikozydy używane są do produkcji lęków nasercowych). Poza tym głównie w kłączach i korzeniach zawarte są konwalamaryna i konwalaryna (saponiny steroidowe), w zielu i kwiatach flawonoidy (izoramnetyna, kwercetyna), fenolokwasy (chlorogenowy, kawowy, ferulowy), kwas jabłkowy, cytrynowy i chelidonowy. Korzenie zawierają toksyczny kwas acetydyno-2-karboksylowy.
Charakterystyczny zapach kwiatom nadaje lotny olejek farnezol. Roślina ma niemiły, słodkawo-ostro-gorzki smak.
Właściwości toksyczne
Wszystkie części rośliny są trujące, przy czym szczególnie wrażliwe na zatrucia są dzieci. Opisano w literaturze fachowej nawet przypadki zatruć śmiertelnych u dzieci po zjedzeniu zalewie kilku jagód czy wypiciu wody z wazonu, w którym stał bukiet konwalii. Trujące mogą okazać się nawet... perfumy z konwalii (m.in. do zatrucia śmiertelnego doszło po zastosowaniu lewatywy z użyciem gliceryny perfumowanej wyciągiem z konwalii). Konwalia powoduje także zatrucia wśród zwierząt, zwłaszcza gęsi i kaczek, rzadziej u koni i bydła (tylko po spożyciu dużej ilości rośliny). Udokumentowano także śmierć psa po zjedzeniu liści konwalii.
Zatrucie objawia się u ludzi i zwierząt zaburzeniami w czynnościach przewodu pokarmowego (nudności, wymioty i biegunka), bólami i zawrotami głowy, ogólnym osłabieniem, zaburzeniem postrzegania barw (wszystko zdaje się żółte) oraz pracy serca. Dochodzi do zaburzeń rytmu serca, spadku ciśnienia tętniczego, częste są zaburzenia gospodarki potasem, w ciężkich przypadkach śmierć następuje w wyniku zapaści przez migotanie komór serca.
Kontakt skóry z liśćmi może wywołać u osób wrażliwych słabe podrażnienia. Także proszek z wysuszonego ziela działa drażniąco na błony śluzowe nosa, powodując kichanie i dlatego praca z surowcem zielarskim wymaga stosowania masek z wilgotnej gazy.
