Pamięć o Zbrodni Katyńskiej w Polsce
Narodowe Centrum Kultury przedstawiło raport dotyczący pamięci Polaków o Zbrodni Katyńskiej. Od 2007 roku NCK prowadzi działania edukacyjne dotyczące Zbrodni Katyńskiej. Przy okazji kolejnej odsłony kampanii społecznej chciano się dowiedzieć, jak dzisiaj w Polsce kształtuje się pamięć o zbrodni z 1940 roku i jej następstwach. Zaprojektowane zostały dwie części badania – sondaż na reprezentatywnej próbie Polaków oraz pogłębiające badanie jakościowe, na które złożyły się wywiady grupowe. Ich uczestnikami były osoby bliżej związane z historią Zbrodni Katyńskiej.
Wiosną 1940 roku, na mocy rozkazu najwyższych władz radzieckich, potajemnie rozstrzelano około 22 tysiące obywateli Polski, w tym ponad 15 tysięcy jeńców wojennych. Byli wśród nich oficerowie Wojska Polskiego, policjanci i oficerowie rezerwy: urzędnicy,lekarze, profesorowie, prawnicy, nauczyciele, inżynierowie, duchowni, literaci, przedsiębiorcy, działacze społeczni. Cały proces starannie zaplanowano – przyszłe ofiary po poprzednim przetrzymywaniu w obozach w Kozielsku, Starobielsku i Ostaszkowie, a także w więzieniach położonych na terenach Polski zajętych przez ZSRR, zostały wywiezione do lasu katyńskiego i pozostałych miejsc kaźni, gdzie były masowo zabijane przez strzał w tył głowy. Wydarzenie było przez wiele lat fałszowane i zatajane. W PRL-u, zgodnie z oficjalną wersją władz radzieckich, którą określa się mianem „kłamstwa katyńskiego”, odpowiedzialność za zbrodnię przypisywano Niemcom. Dopiero po 1989 roku zaczęto otwarcie mówić o losie polskich jeńców i pozostałych ofiar.
![\"\"](\"http://d1.niezalezna.pl/panel/ckeditor/plugins/imageuploader/uploads/10498e8bbe.jpg\")
Główne wnioski płynące z raportu to m.in. fakt, że zdecydowana większość Polaków słyszała o Zbrodni Katyńskiej (90%). Ale 10% deklaruje, że nic nie wie na ten temat. W porównaniu z wynikami badań z 2007 i 2010 roku wzrósł odsetek osób, które przyznają, że nic o niej nie wiedzą. Największą grupę wśród nich stanowią młodzi (15–39 lat). Zmalał również odsetek osób, które „wiele słyszałyna ten temat”, na rzecz osób, które „o tym słyszały”. Polacy w zdecydowanej większości wiedzą, kto jest odpowiedzialny za zbrodnię w Katyniu (81%). Od roku 2007 zaobserwowano systematyczny wzrost prawidłowych odpowiedzi, przy czym największy skok nastąpił w roku 2010 i utrzymuje się do dzisiaj. Przy czy osoby starsze częściej wskazują poprawną odpowiedź i rzadziej twierdzą, że „nie jest to do końca ustalone”. Odpowiedzialność Niemców błędnie wskazało 3% badanych. Biorąc pod uwagę ogół mieszkańców Polski, Zbrodni Katyńskiej jako wydarzeniu historycznemu przypisywane jest obecnie mniejsze znaczenie niż 10 lat temu. Spadł odsetek osób, które uważają, że zbrodnia i „kłamstwo katyńskie” miały bardzo duży wpływ na powojenne losy Polski. Jednocześnie wzrósł odsetek odpowiedzi wskazujących na mały wpływ tych wydarzeń. 14% badanych wskazało 13 kwietnia – Dzień Pamięci Ofiar Zbrodni Katyńskiej (oficjalnie ustanowiony w 2007 roku) jako jedno ze świąt państwowych/rocznic zasługujących na szczególne upamiętnienie. Najpopularniejsze sposoby upamiętniania to odwiedzenie symbolicznego miejsca upamiętniającego ofiary, udział w uroczystościach i mszach. W przypadku pamięci o Zbrodni Katyńskiej istotne znaczenie mają religijne formy upamiętniania i religijna symbolika. Wskazują na to wyniki dotyczące udziału w nabożeństwach jako jednej z form upamiętniania, spontaniczne wymienianie krzyża jako symbolu kojarzącego się z Katyniem czy stosunkowo wysoka rozpoznawalność obrazu Matki Boskiej Katyńskiej. Powyższe wyniki mogą być konsekwencją faktu, że w okresie PRL-u to kościoły i cmentarze były przestrzeniami, gdzie pamięć o Katyniu, fałszowana i zamazywana przez państwo, mogła być pielęgnowana.
Na podstawie wyników sondażu dostrzega się, że pamięć o Zbrodni Katyńskiej, po latach „kłamstwa katyńskiego” i tabuizacji, obecnie jest postrzegana jako pamięć oficjalna, o którą troszczą się instytucje państwowe. Zauważana jest także rola rodzin katyńskich i obywateli jako strażników pamięci o ofiarach. Również zdaniem badanych biorących udział w dyskusjach grupowych obowiązek dbania o pamięć o Zbrodni Katyńskiej spoczywa nie tylko na rodzinach katyńskich, ale i na instytucjach państwowych. Badani podkreślali też skuteczność oraz społeczne znaczenie inicjatyw oddolnych i osadzonych lokalnie.
W ogólnopolskim sondażu badani, którzy dowiedzieli się prawdy o Katyniu przed 1989 rokiem, najczęściej jako źródło wiedzy wymieniają rodzinę i przyjaciół. Z kolei ci, którzy poznali historię Zbrodni Katyńskiej już po przełomie, najczęściej wskazują media, szkołę i film jako źródło wiadomości na ten temat. W przypadku pamięci o Zbrodni Katyńskiej jesteśmy świadkami procesu, w którym w miejsce tzw. pamięci komunikacyjnej (przekazywanej w interakcjach „twarzą w twarz”, poprzez opowieści w gronie najbliższych) coraz ważniejsza staje się „pamięć kulturowa”, która utrwalana jest za pomocą nośników takich, jak: podręczniki szkolne, dzieła kultury, rytuały czy muzea.
Jak wskazują wyniki ogólnopolskiego sondażu, oprócz filmu Andrzeja Wajdy „Katyń” brakuje tekstów kultury, które byłyby znane szerszemu gronu odbiorców.
Spośród 40% badanych, którzy deklarują znajomość książek, filmów lub innych dzieł dotyczących Zbrodni Katyńskiej, 88% z nich wskazało wyżej wymieniony film fabularny. Pozostałe odpowiedzi są w większość bardzo ogólne: filmy dokumentalne, książki o Katyniu itp.
Podtrzymywanie pamięci o Zbrodni Katyńskiej za pomocą środków charakterystycznych dla popkultury wśród osób ze środowisk rodzin katyńskich i „strażników pamięci” biorących udział w dyskusjach grupowych spotyka się ze zróżnicowanymi opiniami i reakcjami. Z jednej strony badani podkreślają potrzebę edukowania o historii i mówienia o niej nowoczesnym i atrakcyjnym językiem, po to by trafić poza wąski krąg zainteresowanych. Z drugiej strony wyrażają również obawę przed banalizacją, uproszczeniami i w konsekwencji niedostarczaniem rzetelnej wiedzy. Granicą dopuszczalnych sposobów odwoływania się do historii Zbrodni Katyńskiej, która dość wyraźnie zarysowała się podczas dyskusji grupowych, jest noszenie tzw. odzieży patriotycznej.
Nieadekwatność tej formy w przypadku tematu Zbrodni Katyńskiej dostrzegały również osoby, które ogólnie nie odnoszą się krytycznie do takiego sposobu manifestowania patriotyzmu.
Z przeprowadzonych wywiadów z potomkami ofiar Zbrodni Katyńskiej wyłaniają się trzy charakterystyczne postawy rodzin wobec wydarzenia.
1) W części rodzin temat jest bardzo żywy i od zawsze mówiło się o nim w najbliższym otoczeniu. Niektórzy bardzo aktywnie angażują się w dbanie o pamięć o Katyniu.
2) Część potomków stwierdziła, że w ich rodzinach o wydarzeniu rozmawia się okazjonalnie,np. przy okazji uroczystości rodzinnych.
3) Z kolei niektórzy relacjonowali, że w ich rodzinach sporadycznie lub w ogóle nie rozmawiało się o Zbrodni Katyńskiej do momentu transformacji ustrojowej, później mogło to ulec zmianie. Wśród niektórych rodzin temat nie jest podejmowany, ponieważ brakuje sposobu, jak o nim rozmawiać.
W ogólnopolskim sondażu oraz w wywiadach grupowych respondenci spontanicznie wymieniali te same symbole kojarzące się ze Zbrodnią Katyńską, co wskazuje na obecność pewnego uwspólnionego zestawu wyobrażeń budujących pamięć o tym wydarzeniu, na który składają się m.in.: krzyże, las katyński, guziki od mundurów, wizerunek Matki Boskiej Katyńskiej.
Źródło: nck.pl
