Obok największych powstańczych bohaterów, wybitnych dowódców wsławionych w walkach czy też działaczy Polskiego Komisariatu Plebiscytowego ogromną rolę do odegrania miały śląskie kobiety. Ich rola w zmaganiach z lat 1919–1921 dopiero od niedawna znajduje właściwe miejsce w historii Górnego Śląska.
Urodziła się 5 lipca 1893 r. w Raciborzu. Jej rodzicami byli szewc Wilhelm Raida i Berta z domu Jendrischek. W 1915 r. po ukończeniu szkoły średniej dla nauczycielek „Fräulein Pruss” kontynuowała edukację na Uniwersytecie Wrocławskim na wydziale medycznym. Tam ukształtowała się jej polska tożsamość narodowa. Nauczyła się języka polskiego (którym posługiwała się jej babka) i wstąpiła do tajnej niepodległościowej polskiej organizacji „ZET”. W 1918 r., na skutek konfliktu z nacjonalistycznie nastawionym profesorem Ottonem Küstnerem, opuściła Uniwersytet Wrocławski i kontynuowała studia w Poznaniu i Krakowie. 15 lipca 1920 r. uzyskała w Warszawie dyplom lekarza. Po przeniesieniu na Górny Śląsk prowadziła kursy dla pielęgniarek i położnych. Doprowadziła również do powstania polskich związków położnych.
Brała udział w akcji plebiscytowej. W dniu plebiscytu, 20 marca 1921 r. była lekarzem dyżurnym w siedzibie Polskiego Komisariatu Plebiscytowego.
Gdy jej narzeczony, ppor. Kazimierz Kujawski został ranny podczas wojny polsko-sowieckiej w listopadzie 1920 r. pielęgnowała go we wsi Horodzieja na Białorusi. Po powrocie na Górny Śląsk podczas III powstania śląskiego niosła pomoc rannym i prowadziła pociąg sanitarny grupy „Wschód” do szpitala w Sosnowcu. Pracowała w szpitalu polowym w Toszku, a następnie w Głównym Szpitalu Wojsk Powstańczych w Mysłowicach awansując do stopienia porucznika-lekarza. Była jedyną kobietą lekarzem biorącym udział w III powstaniu śląskim.
fot. zbiory NAC /Powstańczy pociąg sanitarny nr 3. Widoczny m.in. szef sanitarny por. dr Kazimierz Kujawski (w okularach) i dr Maria Rajdzianka (Kujawska) (trzecia od prawej)
6 sierpnia 1921 roku zawarła związek małżeński z Kazimierzem Kujawskim, z którym miała cztery córki. Po przyłączeniu części Górnego Śląska do Polski w 1922 r. zamieszkała w Katowicach i rozpoczęła pracę w przychodni przeciwgruźliczej. W 1923 r. rodzina przeniosła się do Brzezin Śląskich, a w 1932 r. ponownie do Katowic. W 1931 r. została wybrana wiceprzewodniczącą Towarzystwa Polek. Maria Kujawska udzielała się także w wielu organizacjach społecznych: była członkiem Zarządu Okręgu Śląskiego PCK, Towarzystwa Walki z Gruźlicą, Towarzystwa Lekarzy Polaków na Śląsku, Związku Gospodarczego Lekarzy Polaków województwa śląskiego i Śląskiej Izby Lekarskiej. Należała do grona założycieli Instytutu Śląskiego.
Z ramienia Chrześcijańskiego Narodowego Zjednoczenia Pracy uzyskała mandat posła na Sejm Śląski II i III kadencji. W 1936 roku została wybrana do Rady Wojewódzkiej. W swoich poglądach politycznych była zwolenniczką zmniejszania różnic pomiędzy województwem śląskim a resztą kraju. Była przekonana, że podczas tworzenia państwa i wobec konieczności scalania terenów byłych zaborów różniących się systemami prawnymi, stosunkami gospodarczymi i społecznymi warunkiem powodzenia tego procesu jest istnienie silnej władzy państwowej. Na gruncie lokalnym popierała program wojewody dr. Michała Grażyńskiego.
Za swoje zasługi otrzymała Odznakę Polskiego Towarzystwa Czerwonego Krzyża II stopnia oraz Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski.
Po wybuchu II wojny światowej przedostała się do Rumunii, następnie objęła kierownictwo domu dla polskich matek z dziećmi („Home Suisse pour les enfants polonais”) w Crikvenicy. Po wkroczeniu Niemców do Dalmacji została wraz z córkami wywieziona do obozu koncentracyjnego dla kobiet w Ravensbrück. Tam pracowała jako lekarka, ratując przed niechybną śmiercią swoje podopieczne. Nazywano ją „Aniołem w Ravensbrück”. Po wyzwoleniu obozu w maju 1945 r. powróciła do Polski do Pszczyny, gdzie jej mąż objął funkcję lekarza powiatowego. Tam kierowała powiatowym ośrodkiem zdrowia. Angażując się społecznie, zorganizowała powiatowy oddział PCK, a na stacji kolejowej w Dziedzicach punkt pomocy dla repatriantów z Zachodu. 28 listopada 1945 roku zmarł jej mąż. Maria Kujawska zmarła 23 maja 1948 roku.
Źródło: redakcja www.zrozumiecslask.pl