Każdego roku Polacy z Grodzieńszczyzny objeżdżają miejsca pamięci związane z Powstaniem Styczniowym. W 154. rocznicę zrywu z Grodna wyruszyły dwie grupy. W pierwszej byli członkowie Zarządu Głównego Związku Polaków na Białorusi na czele z prezes Andżeliką Borys oraz pracownicy Konsulatu Generalnego RP w Grodnie z szefem tejże placówki konsulem generalnym Jarosławem Książkiem. Na czele drugiej stanęli: konsul RP Anna Pustuł i wiceprezes ZPB – Marek Zaniewski. Fotorelację z objazdu miejsc pamięci prezentujemy dzięki uprzejmości portalu www.znadniemna.pl

Jeziory – mogiła powstańców



W „Katalogu miejsc polskiej pamięci narodowej na Grodzieńszczyźnie” Józefa Porzeckiego, prezesa Komitetu Ochrony Miejsc Pamięci Narodowej przy ZPB, czytamy:

W Jeziorach i okolicach stoczono dwie większe walki z wojskami carskimi. 3 maja 1863 r. oddział powstańczy płk Aleksandra Lenkiewicza, Naczelnika Wojennego powiatów grodzieńskiego i wołkowyskiego z 36 ochotnikami z powiatu grodzieńskiego zaatakował Jeziory zdobywając broń w kwaterze leśniczego. Po tym ataku do oddziału dołączyło około stu bezbronnych włościan. W tym składzie Lenkiewicz ruszył na Święte Błota (ok.12 km od Jezior). Stanisław Zieliński, badacz dziejów powstania styczniowego, podaje, że przeciw oddziałowi Lenkiewicza wysłano z Grodna ku Jeziorom podporucznika Manteuffla z dwiema rotami piechoty i 30 kozakami. Moskale dopadli oddział koło Sklanka. Powstańcy zajęli pozycję na górze Święte Błota otoczonej dokoła bagnami. Moskale rozdzieliwszy się na dwie kolumny, zaatakowali i rozbili oddział powstańczy mimo jego dobrej pozycji strategicznej. Do klęski oddziału przyczynił się brak broni. Na 136 powstańców było zaledwie 25 strzelb. Część oddziału zginęła w błotach. Manteuffel wstrzymał pościg, chwytając dwóch powstańców do niewoli. Lenkiewicz, przy którym z pogromu na Świętych Błotach zostało tylko 25 ludzi, ruszył w kierunku powiatu wołkowyskiego.

Lida, stary cmentarz katolicki, mogiła Walerii Ciechanowiczowej, uczestniczki Powstania Styczniowego



Lida, Mogiła ks. Adama Falkowskiego



W parku miejskim przy ul. Mickiewicza usytuowany jest pamiątkowy głaz na mogile ks. Adama Falkowskiego. Po obu stronach wyrytego na kamieniu krzyża napis w języku polskim i białoruskim:

KSIĄDZ
ADAM
FALKOWSKI
КСЁНДЗ
АДАМ
ФАЛЬКОЎСКI
1812 – 24.06. 1863

Ksiądz Adam Falkowski, proboszcz parafii w Iszczolnie, został skazany na karę śmierci na mocy rozkazu generała-gubernatora Murawiowa za odczytanie w kościele Manifestu Rządu Narodowego, wzywającego do walki zbrojnej przeciwko zaborcom. Rozstrzelano go w Lidzie 24 czerwca 1863 r. na tzw. wygonie. Tam został przez oprawców pochowany i zasypany wapnem. Miejsce pochówku księdza nie zostało zapomniane przez mieszkańców Lidy. W okresie międzywojennym stał tu pomnik. Zniszczony został przez władze sowieckie. Pamiątkowy głaz w miejscu dawnej mogiły księdza umieszczono w 2010 r. dzięki staraniom Towarzystwa Kultury Polskiej Ziemi Lidzkiej i Towarzystwa Białoruskiej Mowy.

Kościół p. w. św. Józefa Kalasancjusza, tablica ku czci Ludwika Narbutta


Narbutt był naczelnikiem lidzkiego powiatu. Zginął pod Dubiczami 5 maja 1863 r.

Łunna, cmentarz katolicki, grób Jana Kamieńskiego, powstańczego naczelnika grodzieńskiego powiatu



Jana Kamieńskiego Eliza Orzeszkowa nazwała „rycerzem o brylantowej duszy”, był prototypem postaci Andrzeja Korczyńskiego w powieści „Nad Niemnem”. Kamieński wydał taką oto odezwę powstańczą:

Matka Ojczyzna podana na śmierć, jakże dzieciam jej nie płakać... Ufni w miłosierdzie Boże, większe niż grzechy narodu, błagają braci swoich o zjednoczenie się zupełne. Pszeto zejdźcie na jedno pole, pole walki, pod jedno znamię o znakach Orła, Pogoni i Michała Anioła, ku jednemu celowi, którym jest wyzwolenie Ojczyzny.

Za udział w Powstaniu zesłany na Syberię, wrócił do Ojczyzny po 22 latach. 

Wołkowysk, cmentarz wojskowy, drewniany krzyż powstańczy i grób powstańca Feliksa Berbeckiego



Porozowo, cmentarz katolicki, groby powstańców Jana Dmuchowskiego i Kazimierza Szałkiewicza

Opis miejsca w „Katalogu miejsc polskiej pamięci narodowej na Grodzieńszczyźnie”:
Na cmentarzu parafialnym, po lewej stronie od wejścia, w różnych miejscach znajdują się dwa groby powstańców 1863 r.: Jana Dmuchowskiego i Kazimierza Szałkiewicza. Są one o podobnej formie kopców z ułożonych kamieni narzutowych, a na nich umieszczone granitowe krzyże z napisami:
Ś + P.
Jan Dmuchowski
Bohaterowi powstania 1863 r.
Rzeczpospolita Polska

Ś. + P.
Kazimierz Szałkiewicz
Bohaterowi powstania 1863 r.
Rzeczpospolita Polska

Krzyże te prawdopodobnie zostały umieszczone krótko po odzyskaniu Niepodległości Polski. Dwaj powstańcy mogli należeć do oddziału Onufrego Duchyńskiego, który w maju 1863 r. wkroczył do Porozowa i w tych okolicach stoczył kilka walk.

Na cmentarzu również znajduje się kilka dużych płaskich nieoznakowanych kamieni. Jak twierdzi Jan Sokołowski, mieszkaniec Porozowa, powołując się na informacje wcześniej słyszane od ludzi starszych, mogą być tam także pochówki powstańców 1863 r.

Świsłocz, pomniki Romualda Traugutta, dyktatora Powstania Styczniowego i Konstantego Kalinowskiego, jednego z przywódców Powstania Styczniowego na Litwie





Indura, cmentarz katolicki, grób Aleksandra Kozłowskiego, właściciela majątku ziemskiego 



Aleksander Kozłowski w czym tylko mógł wspierał powstańców.

Na Grodzieńszczyźnie zachowało się kilkanaście miejsc pamięci świadczących o powstaniu 1863 roku – mogiła 40 powstańców w Miniewiczach, groby w Porozowie, Naczy, Kadyszu, krzyże powstańcze w Jeziorach i Mochowiczach, miejsca spoczynku powstańców w Siennie, Indurze i Wołkowysku, symboliczne upamiętnienia w Swisłoczy, Wołkowysku i Grodnie,  odrodzony w 2011 r. pomnik powstańców w Pacewiczach rejonu mostowskiego.