Wszystko, co musisz wiedzieć o open banking (otwartej bankowości), ale boisz się zapytać

Jednak i w tym przypadku nie obyło się bez pewnych zaskoczeń. Doszło bowiem do dość niecodziennej sytuacji – pojawiła się konieczność czerpania przez tradycyjną bankowość inspiracji i rozwiązań w zakresie innowacyjności bezpośrednio od najlepiej rozwiniętych technologicznie FinTechów. Gdzie kończy się tradycyjna bankowość a zaczyna technologia? Odpowiedź na to pytanie to klucz do zrozumienia otwartej bankowości.

Czym jest otwarta bankowość? Chwilowy trend czy rewolucja w sektorze finansowym?

W celu pełnego zrozumienia idei stojącej za otwartą bankowością należy cofnąć się do końcówki 2019 roku, gdy temat ten był jedną z wiodących informacji branżowej prasy zajmującej się gospodarką, ekonomią i bankowością. Ten medialny szum wokół tematu wywołało wejście w życie oraz implementacja przepisów unijnej dyrektywy PSD2 (Payment Services Directive 2 – Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2015/2366 z 25 listopada 2015 roku w sprawie usług płatniczych w ramach rynku wewnętrznego) oraz rozpoczęcie stosowania wydanego na jej podstawie rozporządzenia delegowanego KE (UE) 2018/389 z dnia 27 listopada 2017 roku, uzupełniającego dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2015/2366 w odniesieniu do regulacyjnych standardów technicznych dotyczących silnego uwierzytelniania klienta i wspólnych i bezpiecznych otwartych standardów komunikacji. Zmiany, które wprowadziła do sektora bankowego, to prawdziwy przedsmak tego, czego możemy oczekiwać od bankowości przyszłości.

Wspomniana dyrektywa uregulowała m.in. możliwość świadczenia usług określanych mianem PIS oraz AIS jako usług płatniczych i pozwoliła na uzyskiwanie dostępu do rachunku oraz inicjowanie transakcji płatniczych bez uprzedniej zgody dostawców prowadzących rachunki płatnicze korzystania z tzw. otwartej bankowości – szczególnej kategorii usług płatniczych, świadczonych przez zewnętrznych dostawców (Third Party Providers), bez konieczności uzyskiwania zgody dostawców usług płatniczych, prowadzących rachunki płatnicze. Podmioty te na mocy nowych przepisów uzyskały dostęp do informacji o rachunku użytkownika (za jego zgodą) w różnych bankach i możliwość realizowania płatności na zlecenie zewnętrznego dostawcy czy też weryfikacji kwoty na rachunku jeszcze przed realizacją usługi. 

Przepisy PSD2 w istotny sposób wpływają na ujednolicenie całego rynku usług płatniczych we wszystkich krajach Unii Europejskiej. Warto dodać, że choć jest to istotny element dyrektywy, nie chodzi w niej wyłącznie o dostosowanie zasad do zmian zachowań konsumenckich. Nie da się jednak ukryć, że usługi finansowe na przestrzeni ostatnich 10–20 lat uległy sporym zmianom – przykładem obrazującym tempo i zakres zmian jest chociażby kwestia płatności elektronicznych. Właśnie z tego względu pojawiła się konieczność uregulowania prawnego zakresu usług, które cieszą się już sporą popularnością na całym świecie.

Postarajmy się jednak skoncentrować na wprowadzonych na mocy dyrektywy PSD2 zmianach, które bezpośrednio dotyczą klientów banków, czyli nas samych. Głównym celem dyrektywy jest opracowanie jednolitego i bezpiecznego rynku usług płatniczych, dlatego właśnie tak wiele zapisów tego dokumentu dotyczy kwestii związanych z bezpieczeństwem usług bankowych, ze szczególnym uwzględnieniem procedury logowania do bankowości elektronicznej i mobilnej, autoryzowania transakcji oraz korzystania z kart płatniczych.

Jak zatem w dość prosty i obrazowy sposób wyjaśnić zasadę funkcjonowania otwartej bankowości? Otóż przywołana już dyrektywa PSD2 w ramach tzw. otwartej bankowości (ang. open banking) daje zewnętrznym dostawcom usług płatniczych dostęp do konta bankowego klienta (po wcześniejszym uzyskaniu jego zgody na takie działanie). To z kolei umożliwia im oferowanie klientowi szeregu nowych produktów i usług. Należy przy tym pamiętać, że w kwestii środków zgromadzonych na kontach płatniczych nadal odpowiadają prowadzące je instytucje finansowe (najczęściej tradycyjne banki). Dlatego właśnie tak duży nacisk położony jest na kwestie związane z bezpieczeństwem. Aby instytucje były w stanie w odpowiednio krótkim czasie weryfikować wnioski otrzymywane w ramach otwartej bankowości od zewnętrznych dostawców (tzw. TPP), konieczne jest wdrożenie całych systemów wczesnego ostrzegania, zdolnych wykryć potencjalną próbę oszustwa.

---

Jakie istotne dla klientów zmiany wprowadziła dyrektywa PSD2?

1. Wprowadzenie silnego uwierzytelnienia
Logowanie do bankowości elektronicznej i mobilnej wymaga dwuetapowej weryfikacji tożsamości. Poza loginem i hasłem niezbędne jest potwierdzenie logowania dodatkowym narzędziem autoryzacyjnym (np. kodem SMS lub specjalnym tokenem). Od tego obowiązku rozporządzenie RTS SCA wprowadza szereg wyjątków, np. w przypadku transakcji bezstykowych, niskokwotowych, do odbiorców zaufanych itd. 

2. Skrócenie czasu rozpatrywania reklamacji
Bank ma 15 dni roboczych (a nie 30, jak było wcześniej), aby odpowiedzieć na złożoną przez klienta reklamację. Jedynie w szczególnych przypadkach czas na odpowiedź banku może zostać wydłużony do 35 dni roboczych (wcześniej 60 dni kalendarzowych).

3. Mniejsze ryzyko związane z nieautoryzowanymi transakcjami kartą
W przypadku zgubienia lub kradzieży karty i odnotowania dokonanej nią płatności, odpowiedzialność finansowa klienta ograniczona jest do kwoty 50 euro (wcześniej 150 euro). Straty przekraczające tę wartość ma obowiązek pokryć dostawca usługi płatniczej.

4. Tańsze przelewy w obcej walucie
Przelewy pomiędzy rachunkami prowadzonymi na terenie państw członkowskich Europejskiego Obszaru Gospodarczego (EOG) są tańsze i szybsze. Przelewy w dowolnej walucie państw członkowskich realizowane są maksymalnie w ciągu jednego dnia roboczego.

---

Z usług dostępnych w ramach otwartej bankowości najczęściej można korzystać całkowicie bezpłatnie, jednak, jak już wspomniano, jej uruchomienie zawsze wymaga zgody klienta. Aby móc oferować usługę, podmioty, uczestniczące w bankowości otwartej muszą wcześniej uzyskać zgodę od organu nadzorczego – Komisji Nadzoru Finansowego w Polsce lub jej odpowiedników w innych państwach Europejskiego Obszaru Gospodarczego.

Dzięki otwartej bankowości klienci korzystający z bankowości elektronicznej lub mobilnej zyskują pełny obraz wszystkich swoich finansów, o ile informacje takie wiążą się rachunkiem płatniczym lub transkacjami płatniczymi. Oznacza to, że mogą sprawdzać salda oraz historie swoich kont, w tym kart kredytowych posiadanych w innych bankach, a nawet zlecać realizację przelewów. Wszystko po zalogowaniu na jedno, odpowiednio zabezpieczone konto.

Można zatem stwierdzić, że otwarta bankowość znacznie ułatwiła klientom realne zarządzanie finansami osobistymi z jednego miejsca w rozproszonym środowisku bankowym.

Jak wynika z najnowszych statystyk Grupy Konsentus, Polska już jest w czołówce krajów rozwijających usługi związane z open banking. Szacuje się, że do końca 2022 roku osiągniemy poziom miesięcznych wywołań open banking API (otwarty interfejs programowania aplikacji), taki, jaki ma dziś Wielka Brytania, która jest w tym obszarze liderem. 

Co w praktyce oznacza otwarta bankowość? Krótko mówiąc, idea ta daje możliwość pełnej analizy nowych klientów w kwestii dostępnych danych. Zapisy dyrektywy PSD2 pozwalają odpowiednio spersonalizować ofertę dla klienta, ale jednocześnie stanowią spore wyzwanie w kwestii utrzymania jego lojalności. Transparentność sektora bankowego, poza wyścigiem na nowe produkty i usługi, doprowadziła też do przyspieszenia technologicznej transformacji większości tradycyjnych banków na świecie.

A zatem, co o idei otwartej bankowości sądzą Polacy? Z badania „Banking Evolution Study” oraz raportu „What people want in 2020/21”, opartym na badaniu „State of Pay”, opracowanych przez Mastercard wynika, że 63 proc. respondentów z Polski deklaruje, że słyszała o rozwiązaniach finansowych opartych o koncepcję open banking, a spora grupa jest szczególnie zainteresowana konkretnymi usługami finansowymi, przygotowanymi w oparciu o te założenia. 42 proc. respondentów wskazuje natomiast na potrzebę korzystania z aplikacji, która dawałaby im możliwość kontrolowania i nadzoru nad wszystkimi kontami w różnych bankach. 33 proc. jest zainteresowanych usługą pozwalającą zarządzać finansami na bazie wszystkich dotychczasowych wydatków, a 28 proc. rozwiązaniami, które oferują wysoką personalizację usług finansowych w oparciu o dane finansowe zebrane z różnych źródeł.

Co ciekawe, Polacy w kwestii otwartej bankowości największym zaufaniem nie obdarzają wcale innowacyjnych i technologicznych podmiotów z grupy FinTech, lecz właśnie tradycyjne banki. 66 proc. respondentów za najważniejsze źródło informacji i porad finansowych uważa własny bank. Okazuje się, że na tle Europejczyków stanowimy swojego rodzaju ewenement. Polacy są w czołówce narodów, które w kwestiach finansowych ufają bankom, a nie innym instytucjom. Przekłada się to w prostej linii na popularność bankowości elektronicznej i mobilnej. Bankowe aplikacje mobilne są wśród Polaków popularniejsze nawet od aplikacji mediów społecznościowych (68 proc. vs 56 proc.). Z kolei aż 79 proc. respondentów deklaruje skłonność do korzystania z telefonu przy płaceniu, jeśli usługa jest świadczona przez ich własny bank, a 56 proc. z większym prawdopodobieństwem wybrałoby dostawcę usługi płatniczej polecanego przez ich bank. Jeśli jednak chodzi o przekazywanie mniejszych sum pieniędzy znajomym, 48 proc. Polaków jest zainteresowanych korzystaniem w tym celu z aplikacji społecznościowej. Dotychczasowy trend cyfryzacji usług stał się faktem, a proces ten stale ewoluuje.

Wzrost zainteresowania nowymi technologiami w świecie finansów pozwala sądzić, że także po zakończeniu pandemii COVID-19 najbardziej spektakularnych zmian w tym kontekście należy oczekiwać właśnie w związku z potencjałem zawartym w otwartej bankowości. Już dziś nowe sposoby płacenia i aplikacje do obsługi finansów zostały masowo przyjęte na całym świecie, a w kwestii idei otwartej bankowości jest to dopiero początek. W ramach otwartej bankowości klienci banków czy FinTechów coraz częściej mogą korzystać z nowatorskich usług finansowych, do tej pory im niedostępnych. 

Intrygujące wnioski w kwestii zmian modeli funkcjonowania banków na przestrzeni najbliższych lat płyną z raportu Deloitte „Opening banking through architecture re-engineering”. Czytamy w nim, że nowoczesna bankowość daje oczywiście możliwość tworzenia nowych modeli biznesowych, jednak cały proces jest ściśle związany z realiami funkcjonowania całego sektora bankowego. Chodzi o kwestie proceduralne i aspekty legislacyjne, w oparciu o które funkcjonuje cały system finansowy. Zasadny jest zatem wniosek płynący z raportu, zgodnie z którym dziś zamiast o rewolucji w bankowości bliższe prawdy jest mówienie o fundamentach dalszego rozwoju technologicznego w przyszłości.

Open banking w praktyce. Jakie usługi oferują nowoczesne banki?

Najprościej rzecz ujmując, otwarta bankowość to usługi finansowe, których świadczenie możliwe jest dzięki udostępnieniu przez banki podmiotom trzecim (TPP) informacji o rachunkach swoich klientów. Dane te przekazywane są z wykorzystaniem API (Application Programming Interface) wystawianego przez dostawców usług płatniczych prowadzących rachunki płatnicze (np. banki) do komunikacji z TPPs. 

Czytając na temat otwartej bankowości, można jednak odnieść wrażenie, że jest to dość futurystyczna wizja, która będzie rozwijana przez kolejne dziesięciolecia. Tymczasem na mocy dyrektywy PSD2 już wdrożono szereg zmian, które w znaczący sposób mogą odczuć klienci poszczególnych banków. Jakie zatem są realne zalety korzystania z otwartej bankowości i co idea open banking oznacza w praktyce?

Na podstawie dyrektywy PSD2 i przy użyciu udostępnionych API (otwarty interfejs programowania aplikacji), możliwe jest świadczenie przez TPP (Third Party Providers – podmioty trzecie) trzech rodzajów usług:

AIS – Account Information Service
Usługa dostępu do informacji o rachunkach. Umożliwia dostęp do wszystkich swoich kont z poziomu jednej bankowości elektronicznej. Po podpięciu widoku kont do ulubionej aplikacji mobilnej możliwe jest sprawdzenie bieżącego salda połączonych rachunków oraz analiza historii transakcji na każdym z nich. 
PIS – Payment Initation Service
Usługa inicjowania płatności. Znacząco rozszerza możliwości AIS i umożliwia inicjowanie płatności. Gdy klient doda swoje rachunki do wybranej bankowości internetowej lub mobilnej, będzie mógł zdefiniować przelew z dowolnego z nich. Takie rozwiązanie znacząco ułatwić ma m.in. realizowanie płatności online i przesyłanie środków pomiędzy własnymi kontami. Banki w Polsce dopiero pracują nad wdrożeniem tej usługi.
CAF – Confirmation on the Availability of Funds
Usługa potwierdzania dostępności na rachunku płatniczym kwoty niezbędnej do wykonania transakcji płatniczej. Gdy klient będzie chciał wykonać transakcję płatniczą lub zlecić przelew z konta dodanego do systemu informatycznego TPP, bank, w którym prowadzony jest rachunek, potwierdzi, czy na koncie rzeczywiście znajduje się wystarczająca ilość środków do pokrycia kwoty transakcji. Należy podkreślić, że na żadnym z etapów tej procedury nie zostanie przesłana informacja o stanie konta, a jedynie potwierdzenie możliwości wykonania danej transakcji (przy użyciu odpowiedzi „tak” lub „nie”). Banki dopiero pracują nad wdrożeniem tej usługi.

Już dziś spora część klientów może korzystać z flagowej usługi opartej o otwartą bankowość, czyli agregacji wszystkich rachunków bankowych i dodawania kont z różnych banków. Posiadacze kont w różnych bankach musieli dotąd logować się do każdego z nich osobno w celu weryfikacji salda na poszczególnych rachunkach. W grę wchodziło ewentualnie korzystanie z kilku aplikacji mobilnych, ale nadal cały proces wymagał co najmniej kilkukrotnego logowania. Tymczasem w usługach oferowanych przez otwartą bankowość wystarczy zdecydować się na jedną bankowość elektroniczną i dodać za jej pośrednictwem wgląd we wszystkie pozostałe konta w innych bankach. Teraz logując się do jednego banku zyskujemy podgląd w czasie rzeczywistym w saldo pozostałych rachunków bez konieczności przelogowania się.

Pionierzy idei otwartej bankowości przekonują, że jesteśmy już coraz bliżej wdrożenia możliwości swobodnego operowania pieniędzmi zgromadzonymi na rachunkach w innych bankach – nadal po zalogowaniu jedynie do jednej, wybranej uprzednio bankowości elektronicznej. 

Choć otwarta bankowość dała klientom wygodne narzędzie umożliwiające zarządzanie kontami z różnych banków w jednym serwisie, to nie jedyna zaleta tego typu rozwiązania. Eksperci wskazują także na zupełnie nowe możliwości wykorzystywane przez sektor bankowy w procesie kredytowym. Wystarczy, że klient doda dostęp do informacji o rachunku posiadanym w innym banku, a doradca kredytowy będzie w stanie przeprowadzić pełną analizę danych niezbędną w procesie kredytowym bez konieczności tradycyjnego, papierowego obiegu dokumentów między instytucjami. Czas oczekiwania na decyzję kredytową lub zgodę banku na udzielenie pożyczki, zmianę limitu w koncie czy wydanie karty kredytowej, dzięki otwartej bankowości został zatem w istotny sposób skrócony do niezbędnego minimum.

Poniżej prezentujemy zestawienie usług opartych o ideę otwartej bankowości, będących rozwinięciem możliwości stwarzanych przez trzy wiodące usługi (AIS, PIS i CAF), z których już mogą lub w najbliższej przyszłości będą mogli korzystać klienci:

• Zakupy warunkowe „kup, kiedy będzie taniej – usługa umożliwia złożenie w sklepie internetowym zlecenia typu „kup, kiedy produkt będzie tańszy o odpowiednią wartość i będę mieć środki na koncie”.
• Zakupy warunkowe „kup, kiedy będę mieć pieniądze” – wybrany sklep uruchamia usługę, w ramach której klienci mogą składać zlecenia płatności – „kup, jeśli na moim rachunku będzie kwota X”.
• Zlecanie przelewów i płatności w jednym miejscu – usługa umożliwia realizację przelewów ze wszystkich podłączonych kont bankowych w jednym miejscu. 
• Zakupy na raty – bank, w przypadku zamówienia online, proponuje klientowi możliwość rozłożenia kwoty na raty. Chociaż w największych sklepach jest to powszechna usługa, nowością jest oferowanie płatności ratalnych bezpośrednio przez bank klienta.
• Rachunki w jednym miejscu – umożliwia podgląd rachunków i historii transakcji z kilku banków w jednym miejscu.
• Zarządzanie subskrypcjami – bank zbiera w jednym miejscu wszystkie płatności cykliczne (np. rachunki i subskrypcje) opłacane kartami, co ułatwia zarządzanie nimi.
• Ankiety tematyczne w aplikacji – wpływają na dopasowane do demograficzno-zakupowego profilu klienta, a za ich wypełnienie klient otrzymywałby rabaty lub inne bonusy.
• Oferowanie konkurencyjnych produktów i usług – bank dzięki podłączeniu do niego rachunków z innych banków widzi, z jakich produktów korzysta tam klient, i jest w stanie przedstawić ofertę na korzystniejszych warunkach. 
• Uproszczona likwidacja szkody – usługa ubezpieczeniowa, która prowadzi klienta przez proces likwidacji szkody. Oświadczenie stron o zdarzeniu uzupełniane cyfrowo, możliwość sprawdzenia online ważności ubezpieczenia OC sprawcy stłuczki. 
• Specjalne oferty zakupowe na podstawie preferencji zakupowych – po wyrażeniu przez konsumenta zgody, bank przekazuje wybranemu sklepowi dane, dzięki którym możliwe będzie przygotowanie spersonalizowanej oferty produktów.
•  Telefon/internet/prąd na lepszych warunkach – umożliwia otrzymanie lepszych warunków od innego operatora komórkowego czy dostawcy energii lub internetu na podstawie analizy rachunków za telefon/prąd/internet z ostatniego roku. 
• Zaawansowany asystent finansowy –analiza wydatków i opracowanie celów wydatkowych. Pomoc w oszczędzaniu pieniędzy.
• Ocena sklepu – baza opinii o sprzedawcach, którą można sprawdzić na stronie www lub w aplikacji mobilnej banku. Klient banku ma możliwość wystawienia oceny po każdej transakcji kartą.

FinTech i alternatywna bankowość

Nowe rozwiązania finansowe to również te oparte na koncepcji otwartej bankowości, gdzie poszczególne instytucje finansowe za zgodą klienta wymieniają się danymi na jego temat, aby zaoferować mu lepsze lub zupełnie nowe usługi. 

Taki stan rzeczy wymagał szybkiego wdrożenia całej gamy zautomatyzowanych procesów, które byłyby w stanie zagwarantować klientom płynność w dostępie do usług bankowych. Dość szybko okazało się także, że sporą część obowiązków i bankowych procesów można w prosty sposób przekazać maszynom (botom) i odpowiednio opracowanym algorytmom. Te rozwiązania w dość krótkim czasie, poza usprawnieniem procesów bankowości internetowej, dały bankom jeszcze jedną korzyść – spore oszczędności.

---

Czym właściwie jest FinTech?

Właściwie Financial Technology to podmioty odpowiedzialne za tworzenie innowacyjnych rozwiązań wykorzystywanych w finansach, bankowości i biznesie. Zgodnie z definicją z raportu firmy Deloitte „CEE FinTech Report” FinTech to „nowoczesne sposoby dokonywania różnego rodzaju transakcji związanych z zarządzaniem wartością i technologie to umożliwiające”.

---

Z treści raportu „The impact of artificial intelligence in the banking sector & how AI is being used in 2020”, opublikowanego na łamach „Business Insider”, wynika, że szacowane oszczędności dla banków wynikające z implementacji aplikacji opartych o sztuczną inteligencję i uczenie maszynowe to nawet 447 miliardów dolarów do 2023 roku. Z raportu wynika także, że aż 75 proc. banków w strategiach rozwoju ujęło już chęć zaimplementowania rozwiązań wykorzystujących metody oparte o sztuczną inteligencję i wdrożenie ich zarówno w obszarze administracji danych, jak zarządzaniu kadrami oraz tworzeniu linii biznesowych.

Raportów, z których płyną podobne wnioski, jest znacznie więcej. Na przykład z „World Retail Banking Report” opracowanego przez Capgemini wynika, że w przypadku nowoczesnej bankowości w nieodległej przyszłości standardem będą: szybkie wdrożenia, większa gotowość do podejmowania ryzyka biznesowego, a także upraszczanie do niezbędnego minimum i automatyzacja procesów wewnętrznych.

Spore przyspieszenie w kwestii zmian w sektorze bankowości odnotowano właśnie wraz z rozwojem idei otwartej bankowości. Zwiększyła się zarówno konkurencyjność pomiędzy tradycyjnymi bankami, jak i konieczność nadążenia za innowacyjnymi rozwiązaniami wdrażanymi w tej kwestii przez sektor FinTech.

Płatności online to nie jedyny istotny element współczesnej rzeczywistości – liderzy rynku z powodzeniem testują modele całkowicie samoobsługowych konceptów dla konsumentów. Dużym powodzeniem cieszą się także usługi płatnicze na smartfony oraz smartwatche czy metody podzielonych płatności, które zostały zrewolucjonizowane przez młodych graczy na tym rynku. Mniej popularne, choć przez wielu ekspertów uznane za bardzo przyszłościowe, są także rozwiązania związane z kryptowalutami i technologią blockchain – obsługą płatności za ich pomocą, zabezpieczeniem oraz przechowywaniem.

Sztuczna inteligencja, cloud computing czy machine learning to tylko część technologii, które wpływają na rozwój sektorów gospodarki oraz zachowania i decyzje konsumenckie. W tej właśnie kwestii FinTech rzuca wyzwanie tradycyjnym modelom biznesu i proponuje szereg rozwiązań technologicznych, które wspierają i ułatwiają zarządzanie produktami i usługami finansowymi. Sektor ten w stopniu znaczącym zmienił podejście podmiotów oraz konsumentów do usług bankowych, obrotu towarami i rynkiem usług, sposobów inwestycji czy wymiany walut bez konieczności interakcji z drugą osobą – partnerem biznesowym, konsultantem, doradcą lub brokerem. 
Kolejnym dokonaniem sektora FinTech jest ułatwienie dostępu do – uprzednio mocno scentralizowanych – metod finansowania i możliwości zaciągania pożyczek. Tradycyjna oferta, typu kredyty hipoteczne czy pożyczki bankowe, została wzbogacona nie tylko o rozwiązania crowdfundingowe i peer-to-peer, ale także szereg instrumentów pozabankowych o zwiększonej dostępności dla potencjalnego konsumenta. 

Z badania Mastercard „Delivering on the Promises of Open Banking”, przeprowadzonego wśród europejskich instytucji finansowych, wynika, że w kontekście ekosystemu otwartej bankowości obawiają się one przede wszystkim ryzyka oszustw i strat. Warto dodać, że na tym dość skomplikowanym i wciąż młodym rynku funkcjonują liczne organy regulacyjne, w tym 31 organów krajowych, a także 90 kwalifikowanych dostawców usług zaufania, stąd też weryfikacja dostawców zewnętrznych (TPP) pozostaje dużym wyzwaniem dla instytucji finansowych.    

---

Autor jest medioznawcą, ekspertem ds. cyberbezpieczeństwa. Redaktorem naczelnym serwisu FilaryBiznesu.pl. 
Adiunktem w Instytucie Edukacji Medialnej i Dziennikarstwa Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie. Ekspertem Instytutu Staszica.
Autorem pierwszej w Polsce książki o cyberwojnie „Cyberwojna.  Wojna bez amunicji?”.

---

Wypełnij ankietę

Szósty odcinek cyklu „Wpływ automatyzacji i robotyzacji na miejsca pracy, domowy budżet oraz na przyszłość zawodów” będzie dostępny od 10 listopada w tygodniku „Gazeta Polska” i na stronie https://niezalezna.pl/kompas -finansowy.

 

 

Źródło: Gazeta Polska

 

#historia pieniądza #Kompas finansowy