24 marca już po raz trzeci obchodzimy Narodowy Dzień Pamięci Polaków ratujących Żydów pod okupacją niemiecką. Instytut Pileckiego przywraca pamięć o tych bohaterach nie tylko od święta, realizując projekt „Zawołani po imieniu”, poświęcony tym, którzy oddali życie za pomoc żydowskim bliźnim. Odkrywane przez naukowców w archiwach, zapomniane historie przywracane są lokalnym społecznościom i całemu krajowi, a ich bohaterowie upamiętniani są kamieniami z tablicami, odsłanianymi w miejscach zdarzeń. W centrum zainteresowania są zamordowani bohaterowie, ale także ich osierocone rodziny, bowiem to one do dziś ponoszą konsekwencje okrucieństwa niemieckiego okupanta i to one przechowały pamięć o heroizmie swoich matek, ojców, braci, dziadków…
Już w niedzielę 22 marca planowaliśmy otworzyć kolejny rok tych działań upamiętnieniem bardzo ważnej historii w Paulinowie, gdzie ukrywającym się Żydom pomagało wielu Polaków – i aż 11 z nich zostało w wielkiej obławie niemieckiej zamordowanych. Niestety epidemia zmusiła nas do przełożenia tego wydarzenia na późniejszy termin. Nie przerywamy jednak pracy nad upamiętnieniami, przenosimy je po prostu na pewien czas do sfery wirtualnej.
– mówi Wojciech Kozłowski, dyrektor Instytutu Pileckiego.
24 marca Instytut Pileckiego w mediach i w Internecie „zawoła po imieniu” Polaków zamordowanych za pomoc Żydom, przypominając ich historie. Zapraszamy wszystkich do okazania pamięci bohaterom o bohaterach i solidarności z rodzinami zamordowanych poprzez zapalenie „płomyka pamięci” – nakładki na zdjęcie profilowe na facebooku z logo projektu „Zawołani po imieniu”. Szczegóły na www.instytutpileckiego.pl i na facebooku.
Program „Zawołani po imieniu” ma już rok
24 marca mija rok od czasu, gdy w to właśnie święto Instytut Pileckiego zainicjował swój projekt „Zawołani po Imieniu”. Z udziałem premiera Mateusza Morawieckiego oraz wiceminister kultury i dziedzictwa narodowego Magdaleny Gawin w Sadownem odsłonięto kamień upamiętniający rodzinę Marianny, Leona i Stefana Lubkiewiczów, piekarzy, których Niemcy zamordowali za przekazanie chleba ukrywającym się Żydówkom.
Rok wytężonej pracy przyniósł efekty w postaci kolejnych uhonorowań, łącznie 17 zamordowanych osób, które razem z rodzinami udzielały pomocy co najmniej 63 osobom pochodzenia żydowskiego w 9 miejscowościach na terenie województw mazowieckiego i podlaskiego. Ich historie zostały opowiedziane światu i społecznościom lokalnym, przy ważnym udziale rodzin osób upamiętnianych. To właśnie rodziny są tu najważniejsze, ponieważ w tej pomocy uczestniczyły całe rodziny, od dziadków, przez rodziców, po dzieci, całe rodziny były narażone na niemiecki terror, i całe rodziny, nawet dzieci, ponosiły straszliwą ofiarę, nawet, gdy zamordowano tylko rodziców.
– mówi dyrektor Wojciech Kozłowski.
Zjazd rodzin upamiętnionych bohaterów
Wydarzeniem wieńczącym zeszłoroczne działania Instytutu Pileckiego był zjazd rodzin upamiętnianych, zorganizowany w Broku w listopadzie. Wzięło w nim udział blisko sto osób, krewnych zamordowanych bohaterów. Wielu z nich po raz pierwszy mogło spotkać ludzi o podobnych losach i otwarcie porozmawiać o traumatycznych przeżyciach, które naznaczyły piętnem ich życie. Dzięki temu spotkaniu badacze Instytutu Pileckiego mieli możliwość dowiedzenia się o dalszych losach rodzin, po tragicznych wydarzeniach wojennych. Podczas zjazdu pojawiła się inicjatywa listu otwartego, podpisanego przez prawie stu uczestników-przedstawicieli rodzin, zawierającego gorący apel o kolejne upamiętnienia zamordowanych za pomaganie Żydom, by przywrócić ich historie całemu społeczeństwu.
Wierzymy głęboko, że śmierć naszych rodziców i dziadków nie była daremna, choć w wielu przypadkach nie udało im się nikogo uratować Dali oni wyraz mężnej postawy chrześcijańskiej. Ich losy są przestrogą przed nienawiścią. Ich przesłanie jest niezwykle ważne dla wspólnot lokalnych, dla Polski, dla Europy i dla świata. […]
Z pewnością takich rodzin jak nasze jest więcej. Nie odkładajmy „wołania po imieniu” na inny czas. Wielu z naszych najbliższych nie doczekało tej chwili, a dla najstarszych z nas jest to być może ostatni moment. Wreszcie nasi rodzice i dziadkowie zasłużyli na to. Bo upamiętnia się bohaterów, a nie zdrajców.
– napisali w liście otwartym przedstawiciele rodzin. zakończyli swój apel sygnatariusze listu.
Program „Zawołani po Imieniu”
Od inauguracji 24 marca 2019 roku w Sadownem, Instytut Pileckiego realizuje program „Zawołani po Imieniu”, poświęcony badaniu i upamiętnianiu historii Polaków zamordowanych za niesienie pomocy Żydom w czasie okupacji niemieckiej. Nazwa projektu, którego pomysłodawczynią jest prof. Magdalena Gawin, wiceminister kultury i dziedzictwa narodowego, nawiązuje do wiersza Zbigniewa Herberta Pan Cogito o potrzebie ścisłości wzywającego do precyzyjnego policzenia i „nazwania po imieniu” ofiar „walki z władzą nieludzką”. Materialnym symbolem upamiętnienia jest tablica z inskrypcją w języku polskim i angielskim, umieszczona na kamieniu. Jest to trwały element w krajobrazie, upamiętniający bohaterów minionych wydarzeń. Dlatego ważną częścią projektu jest współpraca z samorządem terytorialnym i przedstawicielami miejscowej społeczności.
Osoby upamiętnione w 2019 roku:
Narodowy Dzień Pamięci Polaków ratujących Żydów pod okupacją niemiecką
24 marca obchodzony jest Narodowy Dzień Pamięci Polaków ratujących Żydów pod okupacją niemiecką. Tego dnia w 1944 roku w Markowej k. Łańcuta doszło do zbrodni, która stała się symbolem niemieckich represji stosowanych wobec Polaków pomagających Żydom. 24 marca życie stracili 44-letni Józef i będąca w zaawansowanej ciąży 32-letnia Wiktoria Ulmowie, szóstka ich dzieci oraz ośmioro ukrywających się u nich członków trzech żydowskich rodzin - Didnerów, Grünfeldów i Goldmanów. To tragiczne wydarzenie stało się asumptem do ustanowienia przez Parlament święta państwowego, z inicjatywy prezydenta Andrzej Dudy.
Instytut Pileckiego
Instytut Pileckiego jest placówką badawczą. Został powołany aby prowadzić międzynarodowe badania nad historią XX wieku, a także tworzyć archiwum cyfrowe gromadzące dokumenty z Polski i archiwów zagranicznych. Instytut służy upamiętnianiu, dokumentowaniu i badaniu historii XX wieku, ze szczególnym uwzględnieniem polskiego doświadczenia i losów obywateli polskich. To miejsce stworzone na potrzeby interdyscyplinarnej i międzynarodowej refleksji nad kluczowymi zagadnieniami XX-wiecznych totalitaryzmów.